Byudjet tizimi va davlat tuzilishi. Unitar va federativ davlatning byudjet tizimi.
davlat budjeti — davlat pul mablagʻlarining (shu jumladan davlat maqsadli jamgʻarmalari mablagʻlarining) markazlashtirilgan jamgʻarmasi boʻlib, unda daromadlar manbalari va ulardan tushumlar miqdori, shuningdek moliya yili mobaynida aniq maqsadlar uchun ajratiladigan mablagʻlar sarfi yoʻnalishlari va miqdori nazarda tutiladi;
budjet iqtisodiy kategoriya sifatida oʻzining tegishli moddiy ifodasiga ega boʻladi.
Budjet munosabatlari davlatning markazlashtirilgan pul mablagʻlari jamgʻarmasida moddiylashadi. Bu jamgʻarma taqsim qilinishi sababli uning shakllanishi va sarflanishi qiymat xarakati orqali ifoda etiladi. Bu jarayon davlat tomonidan yigʻiladigan va sarflanadigan pul resurslari oqimlari kurinishiga ega boʻladi.
Oʻz iqtisodiy mohiyatiga koʻra davlat budjeti — bu iqtisodiyot, ijtimoiy-madaniy tadbirlar, mudofaa va davlat boshqaruvi extiyojlarini moliyalashga moʻljallangan budjet jamgʻarmasini shakllantirish hamda, undan foydalanish masalalarida milliy daromadni qisman milliy boylikni ham qayta taqsimlash borasida davlat bilan yuridik va jismoniy shaxslar oʻrtasida yuzaga keladigan pul munosabatlaridir
davlat budjeti — moliyaviy rejalar tizimida etakchi oʻrinda turadi va davlatning asosiy moliya rejasi hisoblanadi:
davlat budjeti — moliya tizimining barcha asosiy moliya institutlari — daromadlar, xarajatlar, davlat qarzlari birlashadigan va oʻzaro bogʻlanadigan markaziy boʻgʻini hisoblanadi;
davlat budjeti — davlatning soliqlar yordamida jamlanadigan eng yirik markazlashtirilgan pul jamgʻarmasidir. Davlat budjeti davlat tomonidan oʻz funksiyalari va vazifalarini amalga oshirish yoʻlida sarflanadi. Tasdiqlangan budjet qonun kuchiga ega.
Unitar davlat — davlat tuzilishi shakli; bunda davlat hududi tarkibida, federatsiyadan farqli ravishda, federativ birliklar (shtatlar, yerlar) boʻlmaydi, balki u maʼmuriy-hududiy birliklar (tumanlar, viloyatlar, kantonlar va hokazo)ga boʻlingan boʻladi. Mazkur mustaqil qismlar davlat suvereniteta alomatlariga ega emas. Bunday davlatda oliy organlarning yagona tizimi hamda yagona qonunchilik (Konstitutsiya, fuqarolik, oliy davlat xrkimiyati) buladi. Barcha unitar davlatlarga xos bulgan markazlashtirish turli shakllarda va turli darajada namoyon bulishi mumkin. Baʼzi mamlakatlarda mahalliy organlar umuman boʻlmaydi va maʼmuriyhududiy boʻlinmalar markaziy hokimiyat vakillari tomonidan boshqariladi. Boshqa davlatlarda mahalliy organlar tashkil etiladi-yu, lekin ular (bevosita yoki bilvosita) markaziy hokimiyat nazorati ostida buladi. Markaziy hokimiyat mahalliy organlar ustidan nazoratning qanday turini amalga oshirishiga qarab, Unitar davlatlar markazlashgan va markazlashmaganga bulinadi. Markazlashgan Unitar davlatda mahalliy organlarning markazga buysunishi markazdan tayinlanadigan mansabdor shaxslar orqali amalga oshiriladi. Markazlashmagan Unitar davlatda mahalliy organlar markaziy organlardan mustaqil ravishda shakllantiriladi, shuning uchun ular oʻrtasidagi huquqiy munosabatlar markazlashmagan asoslarda oʻrnatiladi. Unitar davlat tarkibida davlat belgilari mavjud milliyhududiy tuzilmalar ham boʻlishi mumkin, masalan, muxtor viloyat, muxtor respublika.
4. Moliya bozorining rivojlanishi. Moliyaviy siyosat va real moliyaviy imkoniyatlar.
Moliya bozori — oldisotdi obʼyekti pul (pulga tenglashtirilgan qogʻozlar) boʻlgan bozor. Bu bozorda moliya mablagʻlarini vaqtincha haq toʻlab ishlatish yoki ularni sotib olish yuzasidan boʻlgan munosabatlar; pul mablagʻlarining uni jamgʻarganlardan qarzga oluvchilarga oʻtishini taʼminlaydigan bozor institutlari. Ortiqcha mablagʻlarga ega boʻlgan xoʻjalik subʼyektlari oʻz moliyaviy resurslari ni mablagʻlarga muhtoj subʼyektlarga taklif qiladi. Moliya bozori banklarda, fond birjasida va auksionlarda oʻtkaziladi.
Moliyaviy bitimlarning harakteriga karab, Moliya bozorini turkumlashning bir necha usullari mavjud. Qaytarishlik tamoyili boʻyicha Moliya bozori 2 ga ajraladi: qarz majburiyatlari (isteʼmolni krndiradigan pul) va kapital (mulk) bozori. Qarz majburiyatlari bozorida pul vaqtincha qarz sifatida bozorga chiqadi va olingan pul shaxsiy isteʼmol uchun ishlatiladi. Mulk bozorida qoʻyilgan puldan daromad olish huquqi sotiladi va sotib olinadi. Bu bozorda mablagʻlar kapital sifatida ishga solinib, foyda keltiradi. Shuni hisobga olib kapital bozorini 2 boʻgʻinga ajratish mumkin: ssuda kapitali bozori va qimmatli qogʻozlar bozori. Ssuda kapitali bozori — pul shaklidagi kapitalning foiz toʻlash sharti bilan qarzga berilishidir. Bu bozorda qisqa muddatli majburiyatlar muomalada boʻladi. Bular, asosan, davlat va banklarning majburiyatlari hisoblanadi. Qimmatli qogʻozlarning birlamchi va ikkilamchi bozorlarida aksiya, obligatsiya, veksel va boshqa oldisotdi qilinadi. Xoʻjalik hayotining baynalmilallashuvi natijasida jahon Moliya bozori paydo boʻldi
Dyemokratik davlatda byudjet qonun tarzida tasdiqlanadigan hujjat hisoblanadi. Unda davlatning о‘z funksiyalarini bajarish maqsadida davlat qо‘lida konsyentrasiya qilingan (tо‘plangan) pul mablag’larining harakati о‘z ifodasini topadi. Davlat siyosatini aniqlab beradigan maqsadlarga erishish uchun pul resurslarini yо‘naltirish byudjet siyosatining ustuvorligini tashkil etadi. Agar maqsadga erishish milliy iqtisodiyot ta’minlaydigan mablag’lardan kо‘p mablag’ talab etsa, davlat qо‘shimcha daromadlarni shakllantirishning quyidagi favquloddagi usullarini qо‘llashga majbur bо‘ladi: ichki va tashqi kreditlar, milliy boylikni sotish, boylik va mol-mulkni ijaraga berish va konsyessiyalar. Byudjetning daromadlar qismini tо‘ldirishning favquloddagi choralari iqtisodiy mustaqillikning yо‘qolishiga olib kelishi mumkin. Buni hisobga olgan holda hokimiyatning qonunchilik organlari qarz olishning chyegarasini oldindan belgilaydi
5. Moliyaviy bashoratlash metodlari. Moliyaviy dasturlashtirish.
Moliyaviy bashoratlash turli myetodlarning qо‘llanilishini taqoza etadi. Ularning eng asosiylari quyidagilar bо‘lishi mumkin:
iqtisodiy jarayonlarni aniqlaydigan omillarga bog’liq ravishda Moliyaviy Reja kо‘rsatkichlarining dinamikasini xarakterlaydigan ekonomyetrik modyelni qurish (yaratish);
korryelyasion-ryegryession tahlil;
bevosita ekspyertli baholash myeto
Moliyaviy dasturlash kursi barcha rivojlangan mamlakatlardagi oliy o‘quv yurtlarining iqtisodiyot, statistika, bank, moliya va soliq yo‘nalishlari bo‘yicha magistrlik o‘quv dasturlariga kiritilganligini inobatga olib, respublikamizda ham ushbu kursning o‘qitilishini maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz.
Moliyaviy dasturlash kursini o‘rganishdan maqsad magistrantlarni xalqaro amaliyotda qo‘llaniladigan makroiqtisodiy barqarorlashtirish uslubiyati, makroiqtisodiy siyosatning turli yo‘nalishlarini o‘zaro uyg‘unligini ta'minlash yo‘llari bilan tanishtirish va natijada iqtisodiy o‘sishni ta'minlaydigan va o‘zaro uzviy bog‘langan belgilangan maqsadlarga erishish yo‘llarini tanlashga o‘rgatishdir.
6. Moliyaviy nazorat tizimining bir tipliligi va uning elementlari. Moliyaviy nazoratning oldida turgan eng asosiy vazifalar
Moliyaviy nazorat samaradorligi uni amalga oshi-rishning turlari, shakllari va usullari bilan ta’min-lanadi. Moliyaviy nazorat turli mezonlar bo’yicha shartli ravishda tasniflanishi mumkin.
Moliyaviy nazoratni amalga oshiruvchi sub’yektlarga ko’ra uning quyidagi turlari mavjud:
umumdavlat moliyaviy nazorati;
idoraviy moliyaviy nazorat;
xo’jalik ichidagi moliyaviy nazorat;
jamoatchilik moliyaviy nazorati;
mustaqil moliyaviy nazorat
Moliyaviy nazorat iqtisodiy kategoriya sifatida Moliyaga ob’yektiv xos bо‘lgan nazorat xususiyatining amalda namoyon bо‘lishidir. Odatda, Moliyaviy nazorat quyidagi ikki yо‘nalishda (aspyektda) qaraladi:
barcha iqtisodiy sub’yektlarning Moliyaviy qonunchilik va Moliyaviy intizomga rioya qilishi ustidan maxsus tashkil etilgan nazorat organlarining qattiq ryeglamyentasiya qilingan (tartibga solingan) faoliyati;
Moliyaviy opyerasiyalarning samaradorligini va maqsadga muvofiqligini ta’minlash maqsadida makro- va mikrodarajada Moliya hamda pul oqimlarini boshqarishning ajralmas elyenmyenti
Moliyaviy nazoratning pryedmyeti quyidagi Moliyaviy kо‘rsatkichlardan iborat:
turli darajadagi byudjetlarning daromadlari va xarajatlari;
soliq tо‘lovlarining hajmlari (miqdorlari, о‘lchamlari);
xо‘jalik Yurituvchi sub’yektlarning daromadlari;
xо‘jalik Yurituvchi sub’yektlarning muomala xarajatlari;
tannarx va foyda;
uy xо‘jaliklarining daromadlari va xarajatlari;
va boshqalar.
7. Moliyaviy rejalashtirish turlari: strategik moliyaviy rejalashtirish; joriy moliyaviy rejalashtirish, ularning funktsiyalari va o’ziga xos xususiyatlari.
Moliyaviy rejalashtirish - har qanday tijorat korxonada boshqaruv faoliyati muhim bir qismi. Biznes eng yaxshi modeli asosida aniq algoritm muvofiq ishlab chiqilgan bo'lishi mumkin, operatsiya kompaniya rahbariyati uchun oldindan va shaffof omillarga bog'liq. Moliya rejalashtirish o'ziga korxona egalarini qo'ygan o'sha vazifalarni tashkil ehtimoli bog'lash imkonini beradi. Bu jarayon ham boshqaruv kompaniyasi zarur moliyaviy resurslarni manbalari va ularning jalb samarali stsenariylarini kashf qilish imkonini beradi. moliyaviy rejalashtirish turlari qanday bilib oling. ularning tasnifi uchun ko'p yondashuvlar mavjud. Rossiya tadqiqotchilar o'rta rejalashtirish va moliyaviy nazorat istiqbolli faoliyati uchun tegishli tasnifi va operatsion oqimi asosida amalga oshiriladi qaysi sxemasini tarqatilgan. ularning o'ziga xos tafsilotlarini ko'rib chiqaylik.
Uzoq muddatli rejalashtirish, masalan, vaqt muhim davr ichida amalga oshirilishi lozim ishlab chiqarish kompaniyaning asosiy strategik ustuvor yo'nalishlarini, 3-5 yil o'z ichiga oladi. tegishli algoritmlar kompaniyaning rivojlanish nafaqat ichki xususiyatlarini aks ettiruvchi ma'lumotlarni, balki tashqi muhitda paydo omillar ta'sirini o'z ichiga rivojlantirish rejalari, bu jihatdan, qoida tariqasida, u, ya'ni, bir "top-pastga" amalga oshiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |