Moliya va raqamli axborot texnologiyalari

 
To‘rtinchi
turdagi konfidensial ma’lumotlar tarkibiga tijorat faoliyatiga bog‘liq 
O‘zbekiston Respublikasining qonuni va O‘zbekiston Respublikasi fuqarolik 
kodeksiga asosan foydalanish ruxsati cheklangan ma’lumotlar.

---

183 
 
Beshinchi
tur konfidensial ma’lumotlar tarkibiga ixtiro mazmuni, rasmiy chop 
etilgunga qadar foydali model yoki ishlab chiqrish mahsuloti namunasi kiradi. 
Xujjatlashtirilgan, tadbirkor tomonidan tijoratda va tashkilotni, korxonani, bankni, 
kompaniyani yoki boshqa tuzilmalarni boshqarishda foydalaniladigan axborot uning 
shaxsiy ma’lumotlari bo‘lib, uning uchun qimmatga ega, shuningdek intellektual 
mulk hisoblanadi. 
 
Ma’lumot qimmatliligi
qiymat turkumiga kirib, undan foydalanganda 
keltiriladigan zarar miqdori yoki foyda miqdori bilan xarakterlanadi. Axborot firma 
yoki tijoratni rivojlantirish uchun uning huquqiy ahamiyati tufayli qimmatga ega 
bo‘ladi. Masalan, tasislovchi xujjatlar, dastur va rejalar, hamkor va dillerlar bilan 
kelishuvlar va h.zo. Axborot qimmati uning kelgusi ilmiy, texnik yoki texnologik 
ahamiyatida ham ifodalanishi mumkin. 
Tadbirkor uchun intellektual qimmatga ega bo‘lgan ma’lumot ikki turga bo‘linadi: 
1.
Texnik, texnologik – mahsulot tayyorlash usuli, dasturiy ta’minot, ishlab 
chiqarish ko‘rsatkichlari, ximiyaviy formulalar, tajriba namunalarini qo‘llash 
natijalari, sifat nazorati ko‘rsatkichlari va h.zo. 
2.
Ish yuritish – qiymat ko‘rsatkichlari, bozorni o‘rganish natijalari, mijozlar 
ro‘yxati, mijozlar ro‘yxati, iqtisodiy bashorat, bozor faoliyati strategiyasi va h.zo. 
 
Qimmatli ma’lumotlar
huquqiy me’yorlar asosida himoyalanadi (patentlik, 
mualliflik, aralash), mahsulot belgilari, firma sirlarini ifodalovchi axborot turkumi. 
SHunday qilib tashkilot ichida aylanuvchi barcha ma’lumotlarni ikki qismga – ochiq 
va konfidensialga bo‘lish mumkin. Tijorat axborotlari qimmati doimiy o‘zgarmas 
bo‘lmay vaqti vaqti bilan o‘zgaradi. Bu holat yangi g‘oyalarning raqobatchi 
tomonidan yaratilishi, ma’lumotni o‘zga tomonidan o‘g‘irlanishi yoki amalda 
qo‘llanilishi, chop etilishi orqali barchaga ma’lum bo‘lishi bilan bog‘liq. 
Ma’lumotning qimmatlilik darajasi va ishonchliligi uning himoyalanganligiga 
bevosita bog‘liq. Tadbirkor va firma sirlarini tashkil etuvchi qimmatga ega bo‘lgan 
axborot tarkibini aniqlash va unga asoslanish – axborot ximoya tizimining asosini 
tashkil etadi. Qimmatga ega bo‘lgan axborot tarkibi maxsus ro‘yxatga olinib, 
muddat (davr) va darajasiga (grifi) uning konfidensialligi (ruxsat etilmaganligi), o‘z 
ish faoliyatida bu ma’lumotlardan foydalanishga ruxsati bo‘lgan firma xodimlari 
ro‘yxati bilan belgilanadi. Bu toifaga kiruvchi firma tomonidan ximoyalanuvchi
ma’lumotlar tarkibi ro‘yxati firma rahbariyati, xavfsizlik xizmati va konfidensial 
xujjatlar ish materiali hisoblanadi. 
Konfidensial axborotlar ro‘yxati har bir firma uchun alohida tashkil etilgan 
komissiya taklifiga binoan shakllantiriladi va tashkilot rahbari tomonidan 
tasdiqlanadi. Konfidensial axborot turkumiga kiruvchi ma’lumotlar ro‘yxati va unga 
ruxsati bo‘lgan xodimlar ro‘yxati firma bo‘yicha buyruq asosida shakllanadi.