Moliya va boshqaruv hisobi

MAHSULOT XARAJATI VA DAVR XARAJATLARI
Ishlab chiqarish va noishlab chiqarish xarajatlarini yaxshiroq tushunishimiz uchun biz avvalambor xarajatlar klassifikatsiyasini tushunib olishimiz lozim. Ma’qul va aniq narxni belgilash uchun biz mahsulot narxi va davr xarajatlari o’rtasidagi farqni bilishimiz kerak.
Umuman olganda, daromadlar hisobotida xarajatlar achonki majburiyatlar bajarilgandagina kiritiladi. Masaln, korxona mashina ijarasi uchun oldindan 2 yillik to’lovni amalgam oshirsa, jami miqdor xarajat sifatida to’lov amalga oshirilgan yil uchun hisobga olinmaydi. Ya’ni, xarajat amalga oshirilgan davrga asoslangan holda xarajat davr mobaynida ikkiga bo’lib yuboriladi. Sababi shundaki, ikki yil uchun ham mashina ijarasi uchun qilingan xarajat va hosil bo’lgan daromadga teng foyda olinadi. Mashina ijarasi uchun to’langan lekin hali xarajat sifatida kiritilmagan xarajat korxona balansida to’langan bo’nak sifatida aks ettiriladi. Daromadni shakllantirishda qilingan xarajatlar shu davrda xarajat sifatida tan olinadi. Aniqroq aytadigan bo’lsak, oxir oqibatda sotiladigan mahsulotni yaratishga sarflangan xarajat, faqatgina qachonki shu mahsulot sotilgandagina tan olinishi kerak ya’ni foyda hosil bo’lganda yoki daromad olinganda. Aynan shu xarajat mahsulot xarajati deyiladi. Ishlab chiqarish hisobida ishlab chiqarishning jami xarajatlari mahsulot xarajati bo’lib hisoblanadi. Mahsulot xarajati xarajat sifatida tan olinib, mahsulotlar sotilganda inventar hisobdan sotishdan kelgan daromadga qarshi bo’ladi. Mahsulot xarajatlari dastlab inventar shaklida hisobga olinganligi sababli ularni ba’zida inventar xarajatlar deb ham yuritiladi. Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, mahsulor narxi hisoblangan ishlab chiqarishga to’g’ridan-to’g’ri sarflanadigan material va mehnat haqi xarajatlari bir davr mobaynida sarflanadi lekin tayyor mahsulot sotilmaguncha xarajat sifatida hisobga olinmaydi.