Moliya-kredit

4. Yevropa bank tizimini rivojlantirishning hozirgi tendentsiyalari.
Xalqaro miqyosda muvaffaqiyatli faoliyat yuritayotgan banklar moliya bozori har doim kelib chiqqan mamlakatda kuchli mavqega tayanadi. Milliy bank faoliyatini liberallashtirish bilan bog'liq milliy qonunchilikka ma'lum o'zgarishlar kiritildi.
Bir qator Evropa Ittifoqi mamlakatlari bank sektoridagi tarkibiy o'zgarishlar, birinchi navbatda, bank tuzilmasini qayta qurishda ifodalanadi: zamonaviy, o'zgartirilgan bank tuzilmasi talabning yangi tuzilishi, globallashuv va axborot texnologiyalari rivojlanishining natijasidir. Banklar strategiyasida diversifikatsiya tobora muhim rol o'ynaydi. Kelgusida asosiy kelishuvlarga e'tibor qaratiladi. Hozirgi kunda dunyodagi eng yirik banklar universal banklar va boshqalardir. yirik banklar Asosan universal bo'lgan Evropada mavjud eng yaxshi reyting shunga o'xshash banklarga qaraganda Shimoliy Amerika va Yaponiya.
Yevropa Ittifoqi mamlakatlaridagi davlat banklarining faoliyati muhim ahamiyatga ega. Shunday qilib, Buyuk Britaniyada pochta bo'limlari negizida faoliyat yuritadigan hamda aholining kam ta'minlangan qatlamlari va qishloq aholisiga xizmat ko'rsatadigan yangi davlat banklarini yaratish loyihalari mavjud. Germaniya, Polsha kabi mamlakatlarda bu rolni kredit uyushmalari va kooperativ banklar bajaradi. Kichik omonatchilar uchun jamg'armalarni davlat banklariga joylashtirish xususiy banklarga qaraganda kamroq xavflidir. Davlat banklari kamroq ta'sir qiladi biznes tsikli. Chexiya va Vengriya tajribasi shuni ko'rsatadiki, oldingi milliylashtirish muammoli banklarni xorijiy egalarga keyingi sotishning eng tezkor usuli bo'lishi mumkin. Umuman olganda, davlat banklari ko'pchilik mamlakatlar bank tizimining ajralmas qismi bo'lib mavjud va bundan keyin ham shunday bo'lib qoladi. Asosiysi, nazorat va davlat organlari ular uchun hech qanday istisno qilmaydi va hech qanday imtiyozlar bermaydi.
Milliy soni bank muassasalari mamlakatlarda, bu xorijiy banklarning kichik bo'limlari sonining o'sishi bilan qoplanadi. Shunday qilib, so‘nggi o‘n yil ichida Germaniyada faoliyat ko‘rsatayotgan xorijiy banklar soni ikki baravar ko‘paydi. Ko'pgina mamlakatlarning bank tizimi uchun o'z hududida faoliyat yurituvchi xorijiy banklar katta xavf tug'diradi. Bu, masalan, nafaqat Sharqiy Evropa mamlakatlariga tegishli (umuman, Sharqiy Evropa mintaqasidagi mahalliy banklarning aktivlari 2000 yil boshida 1,509 milliard yevroni, xorijiy banklarning aktivlari esa 1,037 milliard yevroni tashkil etgan, bu faqat 31% kam), balki yuqori darajada rivojlangan mamlakatlar. Bir tomondan, xorijiy banklar mahalliy banklarning etishmasligini to'ldiradi bank kapitali, bu milliy sanoatni rivojlantirish uchun etarli emas va boshqa tomondan, ular g'alaba qozonishga harakat qilmoqdalar bank bozori qabul qiluvchi davlatlar, va milliy banklarni surish.
Masalan, Irlandiyalik pul menejerlari sifatida, mamlakat evrozonaga kirgandan so'ng, Irlandiyadagi banklar va kompaniyalardan kapital qo'yilmalarni qisqartirish va chet elga, Irlandiyada investitsiyalarga ustunlik berish. fond bozori qimmatli qog'ozlarning profitsiti ortadi. Bu tendentsiya xorijiy banklarga Irlandiya moliya institutlarini nazorat qilishni ancha osonlashtiradi. Xorijiy banklarning milliy banklarni o‘zlashtirish jarayoniga qarshi turishning ikki yo‘li mavjud: birinchidan, bu mamlakatning yirik banklarini birlashtirish orqali kuchli milliy bank guruhini yaratish; ikkinchisi - qidiruv milliy banklar orasidan xorijiy biznes hamkorlar moliya institutlari, ular o'zlarining ichki moliyaviy xizmatlar bozorlarida etarlicha kuchli mavqega ega.
Bugungi kunda jahon moliya tizimining bank sohasida amalga oshirilayotgan muhim jarayon banklarning birlashishi hisoblanadi.
2006 yilda Yevropada qoʻshilish va qoʻshilishlarning umumiy hajmi 1,479 milliard yevroga yetdi yoki global koʻrsatkichning 42,3 foizini tashkil etdi. Banklarni qabul qilish va qo'shilish sabablari har xil bo'lishi mumkin: bankning moliyaviy inqirozi, uning moliyaviy ahvolining yomonlashishi, bank rahbariyatining strategik rejalarini almashtirish, shuningdek, boshqalar, shu jumladan oilaviy (masalan, Shveytsariyadagi xususiy banklarning merosxo'rlari bankir bo'lishni va ota-onalarining ishini davom ettirishni istamaganlarida).
Birlashish jarayoni turli shakl va yo'nalishlarni oladi. Xususan, qo'shilishning muqobil varianti sifatida ikki bank umumiy investitsiya bankining hammuassislariga aylanganda bunday model taklif etiladi. Bu yondashuv hali qo‘llanilmagan, biroq BNP Paribas Yevropaning yirik moliyaviy institutlari bilan bunday ittifoq tuzish bo‘yicha muzokaralar olib bormoqda. Shu maqsadda BNP Paribas o'zining investitsiya bo'linmasini fond birjasida o'z listingiga ega bo'lgan alohida tarkibiy bo'linmaga aylantirishni rejalashtirmoqda.
Hozirgi kunda bank va sug'urta faoliyatini birlashtirish odatiy holga aylangan. Ilgari banklar va sug'urta kompaniyalari yaqin hududlarda faoliyat yurituvchi sheriklar bo'lgan, biroq bitta raqobatchini ko'rmagan. Hozir sug'urta kompaniyalari bank ishiga, kapital qo'yilmalar yoki uzoq muddatli kreditlar sohasiga aralashmoqda. O'z navbatida, banklar sug'urta mahsulotlarini, ayniqsa hayotni sug'urtalash polislarini sotishga moyil bo'lib, ularning 50%, masalan, Italiya va Frantsiyada banklar tomonidan taqdim etiladi. Bu bir qator sabablarga bog'liq. Misol uchun, Germaniyada, G'arbiy Evropaning boshqa mamlakatlarida bo'lgani kabi, davlat pensiyalari istiqbollari haqida ma'lum shubhalar mavjud - xorijiy iqtisodchilarning prognozlariga ko'ra, kelgusi o'n yil ichida aholi o'rtasida pensionerlarning ulushi sezilarli darajada oshadi.
Shuning uchun hayotni sug'urtalash shartnomasini tuzish starostda xavfsizlik masalasini kompleks hal qilishning tarkibiy qismidir. Bundan tashqari, kapitallashtirilgan hayotni sug'urtalash polislari kapital qo'yilmalar shakli sifatida soliqqa tortish uchun juda jozibali hisoblanadi. Shunday qilib, sug‘urta bozoridagi transmilliy banklar “agar ularni yengib chiqolmasangiz, ularga qo‘shiling” shiori bilan munosabat bildirishdi. Ba'zi banklar kooperativ modelini yaratishga qaror qildilar, qachon kooperativ bank va su'gurta kompaniyasi operatsiyalarda bir-biriga yordam berish.
Dunyodagi eng yirik banklardan biri - Germaniyaning "Deutsche Bank"i, aksincha, mustaqil ravishda biznes yuritishga va sug'urta bozorida o'z mahsulotlarini taklif qilishga qaror qildi. Shuning uchun dastlab shaxsiy hayotni sug'urtalash kompaniyasi tashkil etildi, keyin bozorda yaxshi obro'ga ega bo'lgan yirik sug'urta kompaniyasining nazorat paketi sotib olindi, so'ngra unga sho''ba bank korxonasi birlashtirildi.
So'nggi yillarda badavlat shaxslarga xizmat ko'rsatadigan global xususiy bank biznesi mijozlar talablarining o'sishi tufayli muhim o'zgarishlarga duch keldi. Ushbu bozorda etakchilikni saqlang Shveytsariya banklari, bu uning hajmining uchdan biridan ko'prog'ini nazorat qiladi. Ular raqobatni yaratishga harakat qilmoqdalar Amerika banklari Citigroup va HSBC kabi boshqa Evropa banklari. 2000 yilda HSBC Merril Lynch bilan tuzilgan Qo'shma korxona, bu siz kutganingizdek, ushbu o'n yillikning oxirigacha Internet orqali investitsiyalar bo'yicha maslahatga muhtoj bo'lgan 50 million potentsial badavlat mijozlarning talablarini kuzatishni maqsad qilgan.

Kreditlarning o`sish ko`rsatkichlari.
Sharqiy va Markaziy Yevropada bank tizimini isloh qilishning asosiy natijalari uning tarkibiy tuzilishi, foiz stavkalari va bank operatsiyalarini liberallashtirish, bank qonunchiligi va bank nazorati tizimini xalqaro normalar va Yevropa Ittifoqi standartlariga qisman muvofiqlashtirishdan iborat.
Shunday qilib, asosiy joriy tendentsiyalar Evropa banklari quyidagilardir:
· bank faoliyatining asosiy subyektlari – transmilliy banklar;
· TNBning bank tarmog'ini qayta tashkil etish, filial va bo'limlarni qisqartirish;
· o'sish kitob qiymati banklar, bank hajmini oshirish;
· axborot texnologiyalari TNB faoliyatining asosiy sharti va hal qiluvchi omiliga aylanishi;
· TNB faoliyatining yangi tashkiliy shakllarining, xususan, Internet bo'limlarining paydo bo'lishi;
· mamlakatlar milliy bank tizimlarida xorijiy banklarning mavjudligini oshirish;
bank ishi kamroq tartibga solinmoqda;
· bir qator mamlakatlarda davlat banklari milliy bank tizimlarining tarkibiy qismi bo‘lib qolmoqda;
· xalqaro bank biznesi faoliyatidan biri sifatida sug‘urtaning roli ortib bormoqda;
· Yevropa bank biznesida konsolidatsiya tendentsiyasi mavjud - kamroq yirik institutlar mintaqaviy, milliy va xalqaro bozorlar;
· banklar strategiyasida diversifikatsiya tobora muhim o'rin egallaydi, kelgusida faoliyatni yirik shartnomalar bo'yicha jamlash birinchi o'ringa chiqadi;
· hozirgi kunda dunyodagi eng kuchli banklar universal banklar va boshqalar;
· bugungi kunda jahon moliya tizimining bank sektorida ro‘y berayotgan muhim jarayon – banklarning birlashishi;
· xalqaro xususiy bank biznesini rivojlantirish;
· Sharqiy va Markaziy Yevropa mamlakatlarida bank qonunchiligi va bank nazorati tizimini xalqaro normalar va Yevropa Ittifoqi standartlariga muvofiq qisman moslashtirish.
Dunyoning ko'pgina mamlakatlari rivojlanishining hozirgi iqtisodiy sharoitida markaziy banklarning roli va funktsiyalari haqida deyarli ular paydo bo'lgan paytdan boshlab boshlangan muhokamalar qo'shimcha turtki bo'ldi. Markaziy bank faoliyatining samaradorligi moliyaviy siyosat ko'pgina bank mutaxassislari o'zlarining vakolatlari va davlat organlaridan mustaqillik darajasi bilan bog'lanadi.
Yevrohudud doirasida yagona pul-kredit siyosatining amalga oshirilishi ham Yevropa integratsiyasi jarayonidagi oldinga qadam, ham moliyaviy barqarorlikni mustahkamlashning muhim omilidir. Biroq, Yevropa mamlakatlari o‘rtasidagi iqtisodiy siyosatining yana bir qismi – fiskal siyosatning nomuvofiqligini hal qilish hali ham katta muammo bo‘lib qolmoqda, bu yagona valyuta – yevroning mavjudligi talab qiladi.
Evropa Ittifoqida banklar ittifoqini tuzish to'g'risidagi so'nggi kelishuvlar ECB rolini sezilarli darajada oshiradi, aslida uni yagona pul -kredit siyosati markaziga aylantiradi. Bu, ECBning tizimli xavfni kuzatuvchi maxsus organlari bo'lgan regulyator sifatida qo'shilishi bilan, uni monitoring qilish muammosini hal qilishga imkon beradi. Ta'kidlash joizki, bank ittifoqining tuzilishi Evropa Ittifoqi doirasida integratsiya jarayonlarini chuqurlashtirish yo'lida muhim qadamdir. Ko'rinib turibdiki, bank ittifoqining faoliyati nazorat va tartibga solish institutlarining samaradorligini oshirishga, pirovardida moliyaviy barqarorlikni oshirishga yordam beradi.
Shuningdek, Evropa Ittifoqi doirasida inqirozli vaziyatlarni hal qilish vositasi yaratildi: mablag 'evro hududining "muammoli" mamlakatlariga yordam berish uchun ishlatilgan Evropa moliyaviy barqarorlik jamg'armasi va Evropaning moliyaviy barqarorlik mexanizmi. Shu bilan birga, bu mablag'lar birinchi navbatda davlatlarga yordam berishga mo'ljallangan. Ko'rinib turibdiki, moliyaviy barqarorlikka erishishga umumiy Evropa depozitlarini sug'urtalash jamg'armasi tuzilishi yordam beradi, u ikkita vazifani hal qiladi: milliy depozit sug'urtasi fondlarida mablag 'etishmayotgan taqdirda yordam ko'rsatish, shuningdek, omonatlari milliy tizim yoki bankning kelib chiqish tizimi tomonidan sug'urtalanmagan xorijiy omonatchilarni himoya qilish.

XULOSA

Xulosa o’rnida shuni aytish mumkinki, hozirgi globallashuv sharoitida xalqaro tashkilotlarning, xususan, moliyaviy-iqtisodiy tashkilotlarning o’rni tobora ortib bormoqda. Ular davlat, turli korxona tashkilotlarga qarz berib ularni moliyalashtiradi. Hozirgi kund dunyoda 100 dan ortiq xalqaro tashkilotlar mavjud bo’lib, ular turli yo’nalishlarda faoliyat olib boradi. O’zbekiston ham bir nechta xalqaro tashkilotlar a’zosi hisoblanadi. U Islom Taraqqiyot Bankiga 2003 yildan boshlab a’zolikka kirgan. Mamlakatimizning bank ustav kapitaliga qo’shgan xissasi 2,5 mln islom dinari, ya’ni 3,475 mln dollar bo’lib, bu har biri 10 mln dinarlik 250 bank aksiyasi bilan barobar edi. Bugungi kunga qadar mamlakatimiz va ITB o’rtasida bir qancha loyihalar amalga oshirilgan. Bank mamlakatimizda 2013-2014 yillarga bag’ishlangan dasturda qishloq joylarida uy-joy qurish masalasi o’rtaga qo’yilib, ITB tomonidan 100 mln Aqsh dollari shu sohaga ajratilgan. Tashkilotning asosiy maqsadi a’zo mamlakatlarning, sha’riatga asoslangan musulmon jamoalarining, iqtisodiy rivojlantirish va ijtimoiy taraqqiyotiga ta’sir o’tkazishdan iborat bo’lib, uning vazifalari quyidagilardir:

- aksionerlik kapitaliga vositalarni sarmoyalashtirish;
- ishlab chiqarish korxonalari va loyihalariga qarzlar berish;
- a’zo-davlatlarga iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishi maqsadida boshqa shakllarda moliyaviy yordam berish;
- aniq maqsadlar uchun tuziladigan maxsus fondlarni boshqarish;
- nomusulmon davlatlardagi musulmon jamoalariga yordam fondi shular jumlasidan)
- moliyaviylashtirish uslublari vositasida moliyaviy resurslar yo’naltirish va depozitlarini qabul qilish;
- a’zo davlatlarga texnik yordam ko’rsatish;
- musulmon davlatlarning rivojlanishi bo’yicha tashkilot a’zolarini o’qitishda xizmatlar ko’rsatish.
Oliy Majlis Senati Xalqaro munosabatlar, tashqi iqtisodiy aloqalar, xorijiy investitsiyalar va turizm masalalari qoʻmitasi raisi Alisher Kurmanov Yevropa investitsiya banki vitse-prezidenti Vasil Xudak boshchiligidagi delegatsiya bilan uchrashdi.
Senat binosida tashkil etilgan ushbu uchrashuvda Oʻzbekistonning Yevropa investitsiya banki bilan ikki tomonlama hamkorligining istiqbolli yoʻnalishlari xususida fikr almashildi. Xususan, issiqlik bilan taʼminlash, qattiq maishiy chiqindilarni boshqarish, gidroenergetika sohasini rivojlantirish sohasidagi loyihalarni moliyalashtirish masalalari ham muhokama etildi.
Oʻzbekistonning Yevropa investitsiya banki bilan hamkorligi Oʻzbekiston Respublikasi va Yevropa investitsiya banki (YEIB) oʻrtasidagi Hadli bitimga muvofiq amalga oshirilishi qayd etildi. YEIB davlat infratuzilmasi, energetika va energiya samaradorligi, mamlakatda kichik va oʻrta biznesni rivojlantirish kabi sohalarda davlat va xususiy sektorlarning loyihalarini qoʻllab-quvvatlaydi. Taʼkidlanganidek, delegatsiyaning Oʻzbekistonga tashrifi doirasida Orolboʻyi hududni tiklash boʻyicha bitim imzolandi.
Bank Markaziy Osiyo mamlakatlarida Iqlim oʻzgarishi boʻyicha harakatlar va atrof-muhitni himoya qilish mexanizmi doirasida loyihalarni moliyalashtiradi. Bu mexanizm Yevropa Ittifoqida qayta tiklanuvchi energiya manbalari va energiya samaradorligi sohasidagi loyihalarni, issiqxona gazlari chiqarishni kamaytirish loyihalarini va energiya taʼminoti xavfsizligini oshirish loyihalarini qoʻllab-quvvatlaydi.
Oʻzbekiston Respublikasi YEIB bilan hamkorlik qilayotgan Markaziy Osiyodagi toʻrtta davlatdan biri hisoblanadi. Bu hamkorlik O`zbekiston iqtisodiyoti rivojlanishiga shubhasiz ijobiy ta`sir etiadi deb hisoblayman.