“Moliya” kafedrasi

Bozor iqtisodiyotida daromadlilik 
stavkalari darajasiga ta’sir etuvchi 
asosiy omillar
 
 
Ishlab 
chiqarish 
vosita-larining 
samara- 
dorligi
 
Ishlab 
chiqarish 
vositalarini 
ishlatish 
samaradorli-
giga nisbatan 
noaniqlik 
darajasi
 
 
Odamlarning 
vaqtinchalik 
nimanidir afzal  
ko’rishi
 
Riskni 
yoqtirmaslik 
(maqsadga 
muvofiq 
ko’rmaslik)
 

---

71 
 
unumdorlikni  oshirishga  yordam  beruvchi
 
patentlar,  shartnomalar,  formulalar, 
firma nomlari, shuningdek ishlab chiqarish va ta’minot strukturasi kiradi. Bunday 
ushlab bo‘lmas narsalar (nomoddiy kapitallar) ko‘pincha ilmiy-tadqiqot va tajriba-
konstruk-tor
63
lik ishlanmalari va reklamaga ketgan xarajatlar natijasi hisoblanadi. 
Bir  yilda  kapitaldan  foydalanish  samaradorligini  kiritilgan  kapi-talning 
daromadlilik stavkasi (rate of return on capital) deb nomlanuvchi foizli ko‘rsatkich 
sifatida  ta’riflash  mumkin.  Aynan  shu  daromad  fir-malar  tomonidan  chiqarilgan 
aksiya, obligatsiya va boshqa moliyaviy instru-ment (vosita)lar egalariga dividend 
va  foizlar to‘lab  berish  manbai  hisoblanadi.  Ushbu hamma  instrument  (vosita)lar 
kapitaldan  foydalanish  orqali  keladigan  daromad  qismiga  talabni  bildiradi. 
Qo‘yilgan  kapi-talning  kutilayotgan  daromadlilik  stavkasi  investitsiya  vaqti  va 
joyiga, iqtisodiyotning holatiga, boshqa ishlab chiqarish omillarining, ya’ni tabiiy 
resurslar  va  ishchi  kuchining  yetarlilik  darajasiga,  ushbu  kapitaldan  foydalanib 
ishlab  chiqarilishi  mumkin  bo‘lgan  tovarlar  va  xizmatlarning  talab  darajasiga 
bog‘liqdir.  Qo‘yilgan  (joylashtirilgan,  kiritilgan)  kapitalning  kutilayotgan 
daromadlilik darajasi qanchalik yuqori bo‘lsa, iqtisodiyotdagi foiz stavkalarining 
darajasi shunchalik baland bo‘ladi.