“Moliya” kafedrasi

2-nazorat uchun savol 
     Firmani  boshqarishni  uning  mulkiga  egalik  huquqidan  ajratish  uchun  asosiy 
sabablar nimada? Biznesni tashkil etishning korporativ shakli qanday qilib bunday 
ajratishga yordam beradi? 
 
Ammo,  hamma  narsada  bo‘lganidek,  bunday  ajratishning  ham  o‘z  salbiy 
tomonlari  bor  va  boshqarishni  mulkka  egalik  huquqidan  ajratish  foydasiga 
gapiradigan barcha omillar bunday ajratish tartibi amalga oshganda mulkdorlar va 
menejerlar  manfaatlari  o‘rtasida  ziddiyatlar  (of  interest)  yuzaga  kelishiga  olib 
keladi.  Korporatsiya  egalari,  odatda,  menejerlar  ularning  manfaatlarini  qanchalik 
samarali  himoya  qilayotganlari  to‘g‘risida  juda  cheklangan  ma’lumotga  ega 
bo‘ladilar.  Shu  sababli  menejerlar  o‘zla-rining  aksiyadorlar  oldidagi  burchlariga 
beparvo bo‘lishlari mumkin. Ba’zi hollarda esa ular aksiyadorlar manfaatlariga zid 
ishlar  qilishlari  ham  mumkin.  Klassik  siyosiy  iqtisod  asoschisi  A.Smit  bu  borada 
shunday  deydi:  “Bunday  (aksiyadorlik)  kompaniyalar  direktorlari  o‘zlarining 
emas,  birovlarning  pullarini  boshqarar  ekanlar,  ulardan  xuddi  xususiy  shirkat 
                                                           
15
 “Effekt” lotincha “effektus” – harakat, faoliyat; natija. Ish, faoliyat va sh.k.ning natijasi. Qarang: o‘sha manba. 
J.V – B.62. 

---

21 
 
sheriklari  o‘z  mablag‘larini  zukkolik  va  qunt  bilan  boshqarganlari  singari 
boshqarishlarini  kutish  aqlli  ish  bo‘lmaydi.  Badavlat  odamlarning  ko‘p-chilik 
qullari  kabi,  ular  ham  mayda-chuyda  narsalarga  ahamiyat  berishni  o‘zlarga 
munosib  bilmaydilar  va  osongina  o‘zlarini  bunday  vazifadan  ozod  etadilar. 
Shunday  qilib,  kompaniya  ishlarini  boshqarishda  bunday  sovuq-qonlik  va 
isrofgarchilik u yoki bu darajada kuzatiladi, albatta.”
16
 
Xulosa  qilib  shuni  aytish  joizki,  sarf-xarajat  oqilona  qilinsa,  mulkdorlar  va 
menejerlar  manfaatlari  o‘rtasida  ziddiyatlar  yuzaga  kelishi  ehtimolining  oldini 
olish  mumkin,  firma  egalari,  odatda,  tashkilotni  o‘zlari  boshqarmaydilar  va 
kompaniyaga  egalik  qilish,  odatda,  ko‘plab  mulkdorlar  o‘rtasida  taqsimlanadi. 
Yana  shuni  aytish  kerakki,  mulkdorlar  orasidagi  o‘zgarishlar  menejerlar 
o‘zgarishidan ko‘ra ko‘proq yuz berib turadi.