“Moliya” kafedrasi

 
 
Endi  bizning  vazifamiz  (2)  tenglama,  ya’ni  FSTD=0  shartni 
qanoatlantiruvchi ishlab chiqarilishi va sotilishi lozim bo’lgan mahsulot miqdorini 
topishdir.  Bu  esa  FSTD=0  bo’lishini  ta’minlovchi  sotilgan  mahsulot  miqdorini 
topish uchun (2) tenglamani yechish orqali amalga oshiriladi.  
Aniqroq qilib aytganda, sotilgan mahsulotning zararsiz miqdori quyidagicha 
topiladi:  
 
1-Misol. Zararsizlik darajasini hisoblash 
“Pierce  Grain”  kompaniyasi  bir  necha  turdagi  mahsulotlarni  ishlab 
chiqarishiga  qaramay,  uzoq  muddat  kuzatuvlar  natijasida  uning  mahsulotlari 
tuzilishi  ancha  o’zgarmas  ekanligi  aniqlandi.  Bu  esa  menejerlarga  mahsulot 
birligiga to’g’ri keluvchi “odatiy” sotuv narxi va mahsulot birligiga to’g’ri kelivchi 
“odatiy”  o’zgaruvchan  xarajatdan  foydalangan  holda  moliyaviy  rejalashtirishni 

---

214 
 
amalga oshirish  imkoniyatini beradi.  Mahsulot  birligiga  to’g’ri  keluvchi  “odatiy” 
sotuv narxi va o’zgaruvchan xarajat o’zgarmas ishlab chiqarish tuzilishidan kelib 
chiqib  hisoblanadi.  Bu  xuddi  mahsulot  tuzilishi  bu  yagona  katta  mahsulot  deb 
hisoblashga o’xshaydi. Sotish narxi $10, o’zgaruvchan xarajatlar esa $6. Firmaning 
yillik  jami  o’zgarmas  xarajatlari  esa  $100,000.kelgusi  yil  uchun  ishlab 
chiqariladigan va sotiladigan mahsulot miqdorining zararsizlik nuqtasi qanday?     
1-ish: Tuzish. Yechim strategiyasi 
Biz  xarajatlarni  qoplashdan  Pierce  Grain  kompaniyasi  tomonidan  sotilishi 
kerak  bo’lgan  mahsulot  tuzilmasi  miqdoriga  qiziqib  ko’ramiz.  Bunda  FSTD 
(foyda) nolga teng bo’ladi. Umumiy nazariyadan olingan (3) tenglama quyida yana 
bir bor berilgan:     
 
Qo’yilgan masala va tenglamadan bilganlarimiz quyidagilar:  
1. Jami o’zgarmas xarajatlar = $100,000 
2. Mahsulot birligi sotuv narxi = $10 
3. Mahsulot birligiga to’g’ri keluvchi o’zgaruvchan xarajat  = $6 
2-ish: Raqamlarni qo’yib chiqish 
Bu ma’lumotlarni (3) tenglamaga qo’yadigan bo’lsak: 
 
 
3-ish: Natijalarni tahlil qilish  
Shu  tariqa,  Pierce  Grain  kompaniyasi  kelgusi  yilda  faqatgina  o’zgarmas 
xarajatlarni  qoplash  uchun  25,000  birlik  mahsulot  sotishi  kerak.  Eng  muhimi, 
25,000 birlik mahsulotni sotganidan so’ng Pierce Grain kompaniyasi 25,000 birlik 
mahsulotni  ishlab  chiqarishga  sarflangan  xarajatlarni  ham  qoplaydi  va  FSTD=0 
bo’ladi.  
 
Zararsizlik nuqtasining puldagi ifodasi  
Ko’p turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi firma uchun zararsizlik nuqtasini 
mahsulot birligi emas, balki sotilgan mahsulotning puldagi qiymati orqali ifodalash 
qulayroq. Aslida esa, savdo muayyan mahsulotlar tuzilmasi uchun umumiy maxraj 
bo’lib xizmat qiladi. Shuningdek, tashqi tahlilchi mahsulot birligi qiymati haqidagi 
ichki ma’lumotlarni ola olmasligi mumkin. Shunday bo’lsada, u firmadan yillik 
hisobotlarni olish imkoniyatiga ega. Agar tahlilchi yillik hisobotda berilgan 
firmaning jami xarajatlarini o’zgarmas va o’zgaruvchan xarajatlarga ajrata olsa, u 
holda, umumiy puldagi ifodalangan  zararsizlik nuqtasini hisoblashi mumkin 
bo’ladi.