“Moliya” kafedrasi

4.  Kompaniyaning o‘rtacha tortilgan kapital bahosini hisoblash
112
 
 Biz  kompaniya  ishlatishi  mumkin  bo‘lgan  kapitalning  har  bir  individual 
manbasi  bo‘yicha  bahosini  hisobladik  va  uni  yagona  o‘rtacha  tortilgan  kapital 
bahosida  jamlaymiz.  O‘rtacha  tortilgan  kapital  bahosini  hisoblash  uchun  har  bir 
ishlatilgan  kapital  manbasi  va  kapital  strukturasi  zarur  bo‘ladi.  Kapital 
strukturasi  atamasi  haqida  gap  ketganda  firma  tomonidan  ishlatilgan  har  bir 
manbaning  nisbiy  darajasi  nazarda  tutiladi.  Shunga  qaramay  firmaning  kapital 
strukturasi  bir  qadar  murakkab,  biz  misollarda  3  asosiy  kapital  manbalarigagina 
tayanamiz: obligatsiya, imtiyozli aksiya va oddiy aksiya.  
Agar firma qarz va oddiy aksiyadan foydalansa, uning o‘rtacha tortilgan kapital 
bahosi quyidagicha bo‘ladi: 
O‘rtacha  tortilgan  kapital  bahosi  =  (soliqdan  so‘ng  qarz  bahosi  x  qarzli 
moliyalashtirish  nisbati)  +  (aksiya  bahosi  x  ulushli  moliyalashtirish  bahosi)       
(10) 
 Masalan,  firma  soliqdan  so‘ng  6%  li  qarz  olsa,  ulush  uchun  10%  to‘laydi  va 
kapitalini  qarz  va  ulush  bo‘yicha  teng  nisbatda  shakllantiradi,  uning  o‘rtacha 
tortilgan kapital bahosi 8% ga tengdir: 
O‘rtacha tortilgan kapital bahosi = (0.06 x 0.5) + (0.10 x 0.5)= 0.08 yoki 8%. 
Amaliyotda  kapital  bahosini  hisoblash  misolda  berilgandek  oson  emas. 
Chunki  firmalar  turli  talab  etilgan  qaytim  darajali  qarz  manbalaridan  foydalanadi 
va imtiyozli aksiyadan oddiy aksiyalar bilan bir qatorda foydalanadi. Shuningdek, 
firmaning  oddiy  aksiya  kapitali  oshishi  firmaning  daromadlarini  saqlash  yoki 
reinvestitsiya  qilishlari  natijasi  bo‘lishi  mumkin  va  boshqa  paytlarda  yangi 
qimmatli qog‘ozlarni taklif etishi mumkin. Albatta daromadlarni saqlaganda firma 
uni sotish bilan bog‘liq tranzaksion xarajatlarni amalga oshirmaydi. Daromadlarni 
                                                           
111
Natijalar Ivo Welchning “Moliyaviy iqtisodchilarning qimmatli qog‘ozlar mukofotlari haqidagi fikrlari 
va professional tortishuvlari” Journal of Business 73-74
 
(Oktabr), bet 501-537; 
 
112
  Arthur  J.  Keown,  John  D.  Martin,  J.  William  Petty,  Foundations  of  Finance,  Global  Edition,  8/E,  Pearson, 
2014, p. 286-290 

---

185 
 
saqlash  yangi  aksiyani  sotishdan  ko‘ra  arzonroq.  Quyidagi  misollarda  ularning 
barchasiga to‘xtalib o‘tamiz.