“Moliya” kafedrasi

 
6. Likvidlik va kassa rejasini bajarish 
 
Milliarder  Xovard  Xyuzning  (Howard  Hughes)  naqd  pul  va  kredit 
kartochkalarisiz  uni  hech  kim  tanimaydigan  shaharda  qolib  ketgani  to‘g‘risida 
afsona bor. Ovqat, boshpana va yo‘lkiraga puli bo‘lmaganligidan uning sovuq va 
ochlikdan  o‘lishiga  biroz  fursat  qolgan,  xolos.  Har  qanday  korporatsiya  xuddi 
shunday ahvolda tushib qolishi mumkin. Iqtisodiy ko‘rsatkichlari va obro‘si baland 
firmalar  ham  jiddiy  moliyaviy  muammolarga  duch  kelishi  va  hatto  bir  kun  kelib 
to‘satdan  puli  tugab  qolsa  yoki  kreditni  qaytaraolmasa,  bankrotlikka  (kasodga) 
uchrashi  mumkin.  Kamdan  kam  hollarda  faqat  qisqa  muddatli  daromad  va 
xarajatlarni  samarali  boshqarish  evazigagina  katta  muvaffaqiyatga  erishish 
mumkin. Ammo ular noto‘g‘ri boshqarilsa, firma bankrotlikka yuz tutishi aniq.  
Xovard  Xyuzning  muammosi  shunda  ediki,  u  nolikvidlik  vaziyatiga  tushib 
qolgan edi. Jismoniy yoki yuridik shaxs ma’lum xarid uchun zudlik bilan to‘lash 
yoki o‘z qarzini belgilangan muddatda to‘lash uchun zarur mablag‘ga egaligi holati 
likvidlik (liquidity) deyiladi. Aks vaziyat nolikvidlikni anglatadi, ya’ni inson yoki 
firma  ma’lum  xarid  uchun  zudlik  bilan  to‘lash  yoki  o‘z  qarzini  belgilangan 
muddatda  to‘lash  uchun  zarur  mablag‘ga  ega,  ammo  buni  zudlik  bilan  amalga 
oshirolmaydi
80
.  
Aktivlarining  nolikvidligi  oqibatida  biror-bir  muammo  kelib  chiqishiga  yo‘l 
qo‘ymaslik  uchun  firma  bo‘lajak  daromad  va  xarajatlar  bo‘yicha  prognozlarni 
imkon  qadar  aniq  tuzishi  kerak.  Ushbu  barcha  prognozlar  aks  ettiriladigan  reja 
kassa rejasi (cash budget) deb ataladi. 
 
3-nazorat uchun savol 
        Nima uchun har qanday firma o‘z aktivlari likvidligiga rioya qilishi kerak?  
 
                                                           
80
  Aktivlar  likvidligi  ularni  qanchalik  tez  va  bezarar  pulga  aylantirish  mumkinligi  bilan  belgilanadi.  Likvidlik 
darajasining samarali mezoni bu ular sotib olingan narx va ularni zudlik bilan qayta sotish narxi o‘rtasidagi farqdir. 
Shunday  qilib,  Siz  sotib  olingan  yangi  avtomobil  likvidligi  uning  uchun  to‘langan  narx  va  shu  zahoti  boshqa 
odamga  sotishingiz  mumkin  bo‘lgan  narx  o‘rtasidagi  farq  bilan  belgilanadi.  Birja  bozorida  savdoga  qo‘yiladigan 
aktivlar  likvidligi  talab  va  taklif  o‘rtasidagi  farq  bilan  belgilanadi.  Pul  mablag‘lari  aslida  “0”  spredli  aktiv 
hisoblanadi. 
 

---

121