«Молия» илмий журнали Ўзбекистон Республикаси Олий аттестация комис

3/2022
Бухгалтерия ҳисоби ва аудит
Қайта ишлаш (cost of conversion). Қиймат занжирининг кейинги босқичида 
таннархнинг салмоқли қисми шаклланади. 
Қайта ишлаш билан боғлиқ харажатларнинг миллий ва халқаро стандартларда 
ҳисобга олиш қоидаларини солиштириш мақсадида қуйидаги жадвални 
расмийлаштирамиз (4-жадвал)
4-жадвал
Халқаро ва миллий стандартларда захираларни қайта ишлаш
билан боғлиқ қоидаларнинг солиштирилиши
5
2-сон бҲХС “Захиралар” [8]
4-сон бҲМС “Товар-моддий захи-
ралар” [9]
Қайта ишлаш харажатлари
12. Захираларни қайта ишлаш харажатлари ўз 
ичига тўғридан-тўғри меҳнат харажатлари каби 
харажатларни олади, қайсики маҳсулот ишлаб 
чиқариш билан бевосита боғлиқ бўлади. Улар ўз 
ичига хом ашё ва материалларни қайта ишлаб 
тайёр маҳсулотга айлантириш жараёнида юзга 
келган доимий ва ўзгарувчан ишлаб чиқариш 
харажатларини ҳам олади. Доимий ишлаб 
чиқариш устама харажатлари – бу билвосита 
ишлаб чиқариш харажатлари бўлиб, қайсики 
ишлаб чиқариш ҳажмига боғлиқ бўлмаган ҳолда 
нисбатан ўзгаришсиз қолади, масалан, амортизация 
ва ишлаб чиқариш жараёнида фойдаланиладиган 
ишлаб чиқриш бинолари, асбоб-ускуналари ва 
фойдаланиш ҳуқуқи кўринишидаги активларга 
хизмат кўрсатиш, шунингдек, ишлаб чиқариш 
билан боғлиқ бошқарув ва маъмурий харажатлар. 
Ўзгарувчан устама ишлаб чиқариш харажатлари – 
бу ишлаб чиқариш ҳажми тўғридан-тўғри ёки ама
-
лий тўғридан-тўғри боғлиқликда бўлган билвосита 
ишлаб чиқариш харажатлари, масалан, билвосита 
хом ашё харажатлари ёки билвосита меҳнат ҳақи 
харажатлари
Ташкилотда ишлаб чиқарилган 
товар-моддий захираларнинг 
таннархи
34. Ташкилотнинг ўзи томони-
дан ишлаб чиқариладиган 
(тайёрланадиган) товар-моддий 
захираларнинг таннархи сифатида 
уларнинг ишлаб чиқариш таннархи 
тан олинади.
Товар-моддий захираларнинг ишлаб 
чиқариш таннархига уларни ишлаб 
чиқариш билан бевосита боғлиқ 
бўлган, ишлаб чиқариш технологияси 
ва уни ташкил этиш сифатидаги 
харажатлар киритилади. Бунда ушбу 
харажатларга қуйидагилар киради:
бевосита ва билвосита моддий 
харажатлар;
бевосита ва билвосита меҳнат 
харажатлари;
ишлаб чиқариш билан боғлиқ 
бўлган бошқа бевосита ва билвосита 
харажатлар
Ушбу таққослаш натижасида қуйидаги хулосаларга келиш мумкин. Халқаро 
стандартда “қайта ишлаш таннархи” тушунчасидан фойдаланилган бўлса, миллий 
стандартда “ташкилотда ишлаб чиқарилган товар-моддий захираларнинг таннархи” 
тушунчаси келтирилган. Бу тушунчалар бир-биридан фарқли ҳисобланади. Қайта 
ишлаш таннархи захираларнинг харид таннархини ўз ичига олмайди. Захираларнинг 
харид таннархи шакллангандан сўнг унинг қайта ишлаш таннархи шаклланади. 
Миллий стандартда захиранинг харид таннархи моддий харажатлар кўринишида 
5
Халқаро ва миллий стандартлар асосида.

---

46