«Молия» илмий журнали Ўзбекистон Республикаси Олий аттестация комис

2-chizma. О‘zbekistonda Mahalliy byudjetlarning soliqli daromadlarini 
prognozini tashkil qilish jarayoni tahlili 

---

194
3/2022
Солиқ ва солиққа тортиш
Byudjet qonunchiligida hokimliklarning moliya bo‘limlariga mahalliy byudjetlarning 
soliqli daromadlarini prognozlash jarayoni uchun mas’ul idora sifatida, asosiy o‘rin 
berilgan. Mahalliy byudjetlarning soliqli daromadlarini prognozida soliq, bojxona va 
boshqa davlat idoralari ham faol qatnashadi. Xususan, soliq obekti, bazasi hamda soliq 
tushumlariga oid aksariyat ma’lumotlar soliq inspeksiyalari hamda soliq boshqarmalari 
tomonidan tegishli hokimliklarning moliya bo‘limlariga va boshqarmalariga taqdim 
qilinadi. Soliqli tushumlarni prognoz jarayonida ishtirok etuvchi boshqa davlat idoralari, 
jumladan soliq idoralari ma’lumot taqdim etuvchi subekt vazifasini bajarada.
Mahalliy byudjetlarning soliqli daromadlarini prognozlash uchun zarur bо‘lgan 
ma’lumotlar hokimliklarning moliya bo‘limlariga, soliq idoralaridan tashqari, boshqa 
davlat idoralari ham taqdim qilishi mumkin. Masalan, Toshkent shahar davlat boshqaruvi 
organlarining bo‘linmalari shahar hokimliklarining moliya boshqarmalariga, ma’muriy-
hududiy birlik iqtisodiyotini rivojlantirishning makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari prognoziga 
oid ma’lumotlar taqdim etadilar.
Davlat byudjetining soliqli daromadlari byudjet tizimi byudjetlari o‘rtasida o‘zaro 
taqsimlanganligini kuzatamiz. Ayrim soliq turlari to‘liqligicha mamlakat respublika
byudjetiga tushsa, ayrimlari mahalliy byudjetlarga to‘liqligicha tushadi.
Davlat byudjetining soliqli daromadlarini prognozlashni tashkil qilish jarayonini 
tizimli tahlil qilganimizda, ushbu jarayonni tashkil qilish hamda boshqarish vazifasi 
moliya idoralariga tegishli bo‘lsada, respublikamizning boshqa davlat idoralari ham 
bevosita yoki bilvosita ishtirok etishini ko‘rdik. 
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va uning hududiy moliya organlari Davlat 
byudjetining soliqli daromadlari prognozi ko‘rsatkichlarini ishlab chiqish uchun mas’ul 
subekt hisoblanadilar. Bunda, hududiy moliya organlari mahalliy byudjetlarning soliqli 
daromadlarini prognozini ishlab chiqadilar.
Davlat byudjetining soliqli daromadlarini prognozlash jarayonini tashkil qilish 
bevosita O‘zbekiston Respublikasining fiskal strategiyasini ishlab chiqish jarayoni bilan 
bevosita bog‘liqligini ko‘ramiz. 3-chizmaga qarang. O‘rta muddatli davr uchun fiskal 
strategiyani ishlab chiqish jarayonida soliq va byudjet siyosatining o‘rta muddatli davr 
uchun asosiy yo‘nalishlari hamda kelgusi moliya yili uchun byudjet tizimi byudjetlari 
daromadlari prognozini va ular asosida kelgusi ikki yil uchun ishlab chiqilgan maqsadli 
mo‘ljallari ishlab chiqiladi.
Shu o‘rinda aytish joizki, soliq va byudjet siyosatining o‘rta muddatli davr uchun 
asosiy yo‘nalishlari Davlat byudjetining soliqli daromadlarini prognozlash natijalariga 
ta’sir qiluvchi asosiy omillardan biri hisoblanadi. Kelgusi moliya yili uchun byudjet 
tizimi byudjetlari daromadlari prognozini va ular asosida kelgusi ikki yil uchun ishlab 
chiqilgan maqsadli mo‘ljallarining katta qismini Davlat byudjetining soliqli daromadlarini 
prognozlash tashkil qiladi.
Mahalliy hokimiyatlarning moliya bo‘limlaridan tashqari davlat hokimiyatining 
boshqa idoralari ham ishtirok etishi mumkin. Prognozni tashkil qilishdagi ularning ishtiroki 
turli xil tavsiflanadi. Shu sababli, to‘liq ishonch bilan aytishimiz mumkinki, mamlaktning 
fizkal strategiyasini ishlab chiqish va tasdiqlashda ishtirok etuvchi barcha subektlar 

---

195