«Молия» илмий журнали Ўзбекистон Республикаси Олий аттестация комис

3/2022
Молия ва бюджет
1-жадвал
Айрим давлатларда солиқ ундиришдаги ваколатларнинг 
тақсимланиши[10]
Т/р
Солиқларнинг 
номланши
Солиқ 
манбалари-
дан алоҳида 
фойдаланиш
Солиқдан келган 
тушумларни 
тақсимлашда 
фойдаланиш
Солиқ ман-
баларидан 
биргаликда 
фойдаланиш
1
Қўшилган қиймат солиғи 
Канада
Германия, Россия
-
2
Акцизлар
-
Россия
АҚШ, Канада, 
Германия
3
Сотувдан солиқ
АҚШ, Канада
-
-
4
Даромад (фойда) солиғи
-
Германия
АҚШ, Канада, 
Россия
5
Жисмоний шахслардан 
даромад солиғи
-
Германия, Россия
АҚШ, Канада
6
Мол-мулк солиғи
АҚШ,Канада, 
Россия, 
Германия
-
-
Халқаро амалиётда бюджет федерализмининг қуйидаги моделлари амал 
қилади:
1. Бюджет федерализмининг Америка модели.
2. Бюджет федерализмининг Германия модели.
3. Бюджет федерализмининг Канада модели.
Биз қуйида бюджет федерализмининг барча моделларининг моҳияти ва 
хусусиятларини очишга ҳаракат қиламиз.
Бюджет федерализмининг Америка модели АҚШнинг алоҳида штатларига 
нисбатан кенг мустақиллигига асосланади. Шуни таъкидлаш лозимки, АҚШ 
бюджет-солиқ тизимида даромадларни горизонтал улушли тақсимланиш амалиёти 
мавжуд эмас. Бюджет субсидиялари эса штат ва маҳаллий ҳокимият органларининг 
молиялаштиришдаги улушларининг ҳажмига асосан ажратилади. Бундай 
молиялаштиришнинг мақсади ҳудудларнинг ижтимоий-иқтисодий ҳолатини 
тенглаштиришга қаратилган эмас. Бундан ташқари, бюджет федерализмининг 
Америка модели энг аввало молиявий барқарор штатларни янада ривожлантиришга 
қаратилган.
АҚШда давлат бюджетига энг йирик ва мунтазам келиб тушадиган солиқлар 
федерал солиқлар ҳисобланади. Федерал бюджетнинг асосини фуқаролардан 
олинадиган даромад солиғи (ушбу солиқ федерал бюджет даромадларининг 45%га 
яқинини ташкил қилади), иш ҳақи фондига солиқ ва корпорациялар фойдасидан 
олинадиган солиқлар ташкил этади. АҚШда штатлари ва маҳаллий давлат органлари 
ўзларининг мустақил солиқ сиёсатини амалга ошириш ҳуқуқига эгадирлар. Шуни 
таъкидлаш лозимки, штатлар ўзларининг солиқ сиёсати бўйича бир-бирларидан 
фарқ қиладилар. Масалан, сотувдан олинадиган солиқ АҚШнинг 44та штатида 
амал қилади. Лекин, уларнинг ставкалари турлича. Энг паст ставкалар Колорадо 

---

18