Moliya fanidan ma’ruza matnlari 1-mavzu: Moliyaning mohiyati va funksiyalari Reja: Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati

Sug’urta ta’minoti.
 
Sug’urta ta’minoti – bu sug’urta hodisasi sodir bо‘lganda mavjud 
belgilangan tartib asosida zararlarni hisoblash va bu asosda qoplama miqdorini belgilash 
usulidir. Amalda sug’urta ta’minotining 3 tizimi mavjud:
1. Sug’urta ta’minotining nisbiy (proporsional) tizimi. 
2. Birinchi xavf tizimi.
3. CHyegaralangan sug’urta ta’minoti. 
Nisbiy tizimda sug’urtalanuvchi kо‘rgan zararining hammasi emas, balki bir qismi, 
ya’ni sug’urta qilingan qismi tqlanadi, ya’ni zararning sug’urta bahosiga nisbatan nisbiy qismi 
belgilanadi. Masalan, savdo tashkiloti dqkonidagi tovarlar 5000,0 ming sqmlik. Ulardan faqat 
4000,0 ming sqmlik tovarlar (ya’ni 80 foiz) sug’urtalangan. YOng’in natijasida 2000,0 ming 
sqmlik mol yonib kyetgan. Sug’urta ta’minoti 2000,0 ming sqmning 80 foizi, ya’ni 1600,0 ming 
sqmga tyeng. +olgan 20 foizini savdo tashkilotining о‘zi qoplaydi. 
Birinchi xavf tizimida sug’urtalovchi kishi о‘z mol-mulkining hammasini yoki bir 
qismini sug’urta qilishi mumkin. Ayrim hollarda zarar miqdori sug’urtalangan summasidan ortiq 
bо‘lishi mumkin. Ana Shu ortgan qismiga sug’urta ta’minoti berilmaydi, Masalan, uy-rо‘zg’or 
buYumlarining qiymati 500000 sqm Mazkur anjomlarning 300000 sqmi sug’urtalangan. Lekin 
yong’in natijasida 400000 sqm zarar yetgan. Sug’urta ta’minoti 300000 sqmni tashkil qiladi va 
uni birinchi xavf dyeb ataladi. +olgan 100000 sqmlik qismi sug’urta yqli bilan qoplanmaydi. Uni 
ikkinchi xavf dyeb ataladi. Agar anjomlar 100 foiz miqdorida sug’urtalanganda yetkazilgan 
zararlarning hammasiga 400000 sqm miqdorida qoplama berilar edi. 
CHyegaralangan sug’urta taminotida zararni hisoblash uchun mqljallangan hosil bilan 
haqiqiy olingan hosil о‘rtasida farq topiladi. Olinishi mumkin bо‘lgan hosil uch yillik о‘rtacha 
hosil sifatida belgilanadi: Masalan, 3 yillik о‘rtacha hosil 30 syentnyer. Haqiqiy hosil 25 
syentnyer. Har gyektarga kо‘rilgan zarar 5 syentnyer, bir gyektar bo’yicha zararni Yuqoridagi 
ekinlarning umumiy maydoniga kqpaytirilsa, zararning natura miqdori kelib chiqadi. Sug’urta 
ta’minoti yqli bilan kо‘rilgan zararlar chyegaralangan miqdorda qoplanadi: