Moliya fanidan ma’ruza matnlari 1-mavzu: Moliyaning mohiyati va funksiyalari Reja: Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati

12-mavzu. Xо‘jalik Yurituvchi sub’yektning baho siyosati va baholarni 
shakllantirish asoslari, markyeting stratyegiyasining Moliyaviy jihatlari 
Reja: 
1.
 
Baholarni shakllantirishning ob’yektiv asoslari. 
2.
 
Baho turlari, uning tarkibiy tuzilmasi va baholarni 
shakllantirish myetodlari. 
3. Xо‘jalik Yurituvchi sub’yekt markyeting stratyegiyasining Moliyaviy jihatlari
 

---

1. Baholarni shakllantirishning ob’yektiv asoslari 
 
“Baho” tuShunchasi ostida, odatda yagona sintetik kategoriyaga birlashtirilgan turli-
tuman iqtisodiy holatlarning yig’indisi nazarda tutiladi. Mohiyat jihatidan baho qiymatning 
puldagi ifodasidir. Tarmoq ichidagi raqobat natijasida tovarning indi-vidual qiymati uning 
ijtimoiy qiymatiga aylanadiki, uning о‘lchami (miqdori, darajasi) mehnatning ijtimoiy zaruriy 
xara-jatlari bilan aniqlanadi. Bozor qiymati, ijtimoiy qiymatdan farqli о‘laroq, faqatgina tovarni 
ishlab chiqarish darajasi bilan yemas, balki uning realizasiya qilish shartlari bilan ham byel-
gilanadi. 
Bozor sharoitida mehnatning ijtimoiy zaruriy xarajatlari va ijtimoiy foydalilik (naflilik) 
taqqoslanadi, ijtimoiy ishlab chiqarishning hajmi va tarkibiy tuzilmasining ijtimoiy yehtiyojlarga 
muvofiq kelishi aniqlanadi. Faqat ijtimoiy yehtiyoj va ijtimoiy foydalilik doirasidagina
xarajatlar ijtimoiy zarur, dyeb ye’tirof yetilishi mumkin. Shu munosabat bilan qiymat hosil 
bо‘lishining iqtisodiy chyegaralarini shakllantirish ijti-moiy foydalilikning funksiyasiga 
aylanadi. 
Dyemak, bahoning asosi sifatida maydonga chiqadigan ijti-moiy zaruriy xarajatlar va 
qiymat murakkab jarayon natijasida vujudga kyeladi, turli-tuman sharoitlar va ta’sirlarga duch 
kyeladi. Shunga mos ravishda bahoning modyeli ham oddiy yoki bir xil bо‘lishi mumkin yemas. 
Tovarlar har doim qiymat va istye’mol qiymatining о‘zaro yaxlitligidan iborat. Tovarning 
istye’mol qiymatini tovarning qandaydir bir yehtiyojni qondirish qobiliyati sifatida xarakter-lash 
qabul qilingan. Bozor sharoitida ishlab chiqarish sotib oluvchilarning talablarini qondirish 
maqsadida istye’mol va buning natijasida tovar ishlab chiqaruvchi tomonidan foydaning 
olinishi uchun amalga oshiriladi. Dyemak, past istye’mol qiymatiga yega bо‘lgan tovarlar past 
qiymatga yega bо‘ladi va aksincha, Yuqori darajadagi istye’mol qiymati qiymatning ham Yuqori 
darajada bо‘lishini ta’minlaydi. Shuning uchun ham, bahoni aniqlashda faqat tyegishli 
nye’matni ishlab chiqarish xarajatlarini inobatga olib qolmasdan, balki tovarning sifati orqali 
namoyon bо‘ladigan uning istye’mol qiymatini, uning foydaliligini ham hisobga olmoq lozim. 
Bundan baho bozor mexanizmining pulda ifodalan-gan muhim yelementidir, degan xulosa kelib 
chiqadi. Baho yordamida mol yetkazib beruvchi va istye’molchi foydalanayotgan resurslarning 
hajmi ifodalanadi, ular bir resurs bilan ta’minlanadi, bir vaqtning о‘zida ikkinchi resursni oladi, 
buning natijasida resurslarning foydaliligi oshadi. Shunday qilib, baho kerakli mahsulot yoki 
xizmatga yega bо‘lish uchun kishi berishi lozim bо‘lgan resurslarning miqdoridir. Bahoning 
ijtimoiy zaruriy mehnat xarajatlariga yaqinlashishini ta’minlovchi modyeli ana Shundan iborat. 
YUqorida bayon qilingan holatlarga asoslanib vujudga kyeltirilgan baho о‘ziga tyegishli bо‘lgan 
funksiyalarni bozor iqtisodiyotida yaxshi bajaradi.
YEng avvalo, baho yordamida barcha tovarlarning yoki tovar birligining hajm, dona va 
og’irlik birliklaridagi qiymati pul birliklarida о‘lchanadi. Pulli yekvivalyentning mavjud 
yekanligi bahoga miqdor va son shakllaridagi tovar qiymatini ifodalovchi yoki о‘lchovchi 
sifatida maydonga chiqishga imkon beradi. Bir vaqt-ning о‘zida baho pulda ifodalangan turli 
tovar qimmatliklari-ning о‘lchovchisi hamdir. Kо‘rilayotgan ana Shu sifatda baho 
umumiqtisodiy samaradorlikning yeng muhim kо‘rsatkichlaridan biri sanaladi, xо‘jalik 
qarorlarini qabul qilish uchun mо‘ljal, bashoratlashning muhim instrumyenti bо‘lib xizmat 
qiladi. YUqo-ridagilarning barchasi bahoning