Moliyaviy rejalashtirish va moliyaviy bashoratlash. Moliyaviy bashoratlash ta’rifi. “Moliyaviy Rejalashtirish” tuShunchasi о‘z ichiga quyidagilarni oladi:
taraqqiyotning asosiy tyendyensiyalarini aniqlash va Moliyaviy tahlil qilish;
jalb qilingan mablag’lar va vaqtincha bо‘sh turgan mablag’larni joylashtirish myenyejmyenti;
firma ichidagi Moliyaviy natijalar va pullarni Rejalashtirish, hisobga olish va nazorat qilish texnologiyasi;
investision menejment;
kapitallar menejmenti;
faoliyatning boshqa kо‘rinishlari (trast, faktoring, lizing va boshqalar).
Quyidagilar Moliyaviy Rejalashtirishning asosiy vazifalari hisoblanadi:
ishlab chiqarish, investision va Moliyaviy faoliyatlarni kerakli bо‘lgan Moliyaviy resurslar bilan ta’minlash;
pul mablag’laridan iqtisod qilib, tyejab-tyergab foydalanish hisobidan korxonaning foydasini oshirish bо‘yicha ichki ryezyervlarni qidirib topish;
kapitalni samarali joylashtirish yо‘llarini aniqlash, undan oqilona va samarali foydalanishni baholash;
kontragentlar bilan optimal Moliyaviy munosabatlarni о‘rnatish;
korxonaning Moliyaviy ahvoli, tо‘lovga qobilligi va kreditga layoqatliligi ustidan nazorat о‘rnatish.
Bozor munosabatlariga о‘tilganiga qadar Moliyaviy Rejalashtirishning mazmuni korxonalarda sof opyerativ vazifalarni – markazlashtirilgan iqtisodiyot amal qilganligi uchun yetarli darajada formal bо‘lgan korxonalarning byesh yillik Moliyaviy Rejalaridagi kо‘rsatkichlarni ishlab chiqish, istiqbolga mо‘ljallangan Rejalarning loyihasini baholash, korxonaning yillik Moliyaviy Rejalarini tuzish kabilarni hal etishga qaratilgan edi. Bunday amaliyotning hukm surganligi korxona Moliyaviy xizmatlarining obrо‘yiga obrо‘ qо‘shmas, chunki ularga hech narsa bog’liq emas edi. Bozor iqtisodiyotida Moliyaviy xizmatlarning roli tubdan о‘zgaradi. Ular korxona rivojlanishini faol va ta’sirchan boshqaradi va bir vaqtning о‘zida, Shu rivojlanishning yо‘nalishi va sifatini nazorat qiladi. Moliyaviy Rejalashtirish amaliyotida quyidagi asosiy metodlardan foydalanish mumkin:
iqtisodiy tahlil metodi;
normativ metod;
balansli hisob-kitoblar va pul oqimlari metodi;
kо‘p variantlilik metodi;
iqtisodiy-matyematik modyellashtirish metodi;
va boshqa metodlar.
Moliyaviy Rejalashtirish jarayonining quyidagi asosiy bosqichlarini ajratib kо‘rsatish mumkin:
xо‘jalik Yurituvchi sub’yektlar faoliyatining Moliyaviy natijalarini tadqiq etish;
operativ Rejalarning о‘zgarishi asosida Moliyaviy hisobotlarning bashorat variantlarini ishlab chiqish;
о‘z Reja topshiriqlarining bajarilishini ta’minlash uchun xо‘jalik Yurituvchi sub’yektning Moliyaviy resurslarga bо‘lgan konkret ehtiyojlarini aniqlash;
Moliyalashtirish manbalari (Shu jumladan, о‘z va tashqi manbalarning) va ularning tarkibiy tuzilishini bashoratlash;
xо‘jalik Yurituvchi sub’yektlar Moliyasini boshqarishning tizimini yaratish va uni ushlab turish (qо‘llab-quvvatlash);
shakllantirilgan Rejalarni operativ о‘zgartirish tartibini (protsedurasini) ishlab chiqish.
Moliyaviy Rejalashtirishni Moliyaviy bashoratlashsiz tasavvur etib bо‘lmaydi. U yoki bu davr mobaynida davlatning mumkin bо‘lgan Moliyaviy ahvolini (holatini) oldindan kо‘ra bilish va Moliyaviy Rejalarning kо‘rsatkichlarini asoslashga Moliyaviy bashoratlash deyiladi. Nazariya va amaliyotda Moliyaviy bashoratlash ikkiga ajratiladi:
о‘rta muddatli (5-10 yillik) Moliyaviy bashoratlash;
uzoq muddatli (10 yildan ortiq) Moliyaviy bashoratlash.
Moliyaviy bashoratlash Moliyaviy Rejalarni tuzish bosqichidan oldin sodir bо‘ladi. Unda jamiyatning ma’lum bir davrdagi taraqqiyotiga bag’ishlangan Moliyaviy siyosatning konsepsiyasi ishlab chiqiladi. Moliyaviy bashoratlashning bosh maqsadi bashoratlanayotgan davrda haqiqatda mavjud bо‘lishi mumkin bо‘lgan Moliyaviy resurslarning real hajmi, ularni shakllantirish manbalari va ulardan foydalanishni aniqlashdan iborat. Moliyaviy bashoratlar Moliya tizimi organlariga Moliya tizimini rivojlantirish va takomillashtirishning, Moliyaviy siyosatni amalga oshirish shakllari va myetodlarining turli-tuman variantlarini belgilashga imkon beradi. Shu ma’noda, Moliyaviy bashoratlar Moliyaviy siyosatni ishlab chiqishning zaruriy elementi va bir vaqtning о‘zida muhim bosqichi bо‘lib hisoblanadi. Ular yordamida Moliya tizimining barcha sub’yektlari oldida turgan sosial-iqtisodiy vazifalarni yechishning (hal qilishning) turli ssyenariyalari ishlab chiqiladi.
Moliyaviy bashoratlash turli metodlarning qо‘llanilishini taqoza etadi. Ularning eng asosiylari quyidagilar bо‘lishi mumkin:
iqtisodiy jarayonlarni aniqlaydigan omillarga bog’liq ravishda Moliyaviy Reja kо‘rsatkichlarining dinamikasini xarakterlaydigan ekonometrik modelni qurish (yaratish);
