«Moliya» fakulteti «Moliya» kafedrasi

3.Kompaniya kapitalini oshirish yo'llari va xorij tajribasi.

Korxonaning ishlab chiqarish va xo'jalik faoliyati samaradorligini oshirish bo'yicha harakatlar va choralar majmuasi korxona samaradorligini oshirish yo'llari deb ataladi. Ishlab chiqarish faoliyati samaradorligini oshirishning asosiy usullari - mehnat zichligi ko'rsatkichining pasayishi va o'sishi, shuningdek resurslar va xom ashyolardan oqilona va tejamli foydalanish, kapitalning intensivligi ko'rsatkichining pasayishi va kompaniyaning investitsion faolligini oshirish.
Korxonaning samaradorligini oshirish yo'llari korxonada ilmiy-texnikaviy taraqqiyotni, shu jumladan, muhandislik va texnologiyaning so'nggi yutuqlari asosida ishlab chiqarish vositalarini inqilobiy qayta jihozlashni o'z ichiga oladi. Texnologiyalardagi bunday tub o'zgarishlar, texnik, tashkiliy, ijtimoiy va iqtisodiy omillarning safarbar etilishi mehnat unumdorligini oshirishga yordam beradi. Korxona samaradorligini oshirish yo'llari tejash rejimidan foydalanishni ham o'z ichiga oladi. Yoqilg'i, xom ashyo, materiallar va energiyaga tobora ortib borayotgan talabni qondirish uchun resurslarni tejaydigan omillar hal qiluvchi ahamiyatga ega bo'lishi kerak. Bundan tashqari, korxonaning samaradorligini oshirish usullari tashkilotning asosiy resurslari va mablag'larini yaxshiroq taqsimlash va ulardan foydalanish bo'yicha tadbirlarni o'z ichiga oladi. Korxonaning ishlab chiqarish potentsialidan maksimal darajada foydalanish, ishlab chiqarish ritmini, ishlab chiqarish uskunalarining maksimal yukini kuzatish juda muhimdir. Ushbu chora-tadbirlarning natijasi keraksiz investitsiyalar va investitsiyalarsiz tayyor mahsulotlarning jadal o'sishi bo'ladi. Tashkilot faoliyatining o'sishi uchun muhim o'rinni tashkiliy va iqtisodiy omillar egallaydi. Shuningdek, ijtimoiy infratuzilma va boshqaruvni rivojlantirish zarur. Boshqaruv usullari va shakllarini, rejalashtirish, rag'batlantirish, targ'ib qilish usullarini takomillashtirish kerak. Sotish uchun ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifatini oshirish bo'yicha chora-tadbirlar resurslarni sarfini kamaytirish va tashkilotning butun iqtisodiyotini intensivlashtirishda alohida o'rin tutadi. Mahsulot sifati darajasi jiddiy monitoringni talab qiladigan asosiy omil bo'lishi kerak. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish yo'llari - ko'rsatilgan sohalarda ishlab chiqarish samaradorligini oshirish bo'yicha aniq chora-tadbirlar majmui. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirishning asosiy usullari: mehnat zichligini kamaytirish va mehnat unumdorligini oshirish, mahsulotlarning moddiy iste'moli va tabiiy resurslardan oqilona foydalanish, mahsulotlarning kapital sarfini kamaytirish va korxonalarning investitsion faolligini oshirish. Har qanday tijorat korxonasi uchun korxonaning samaradorligini oshirish faqat bitta narsani anglatishi mumkin - foyda oshishi. Ammo bu erda samaradorlikni oshirishning ko'plab usullari mavjud. Ko'pincha ular xarajatlarni kamaytirishning turli usullaridan foydalanadilar: materiallarni eng past narxlarda sotib olishdan tortib, xodimlarning ish haqini kamaytirish va kamaytirishgacha. Ammo har qanday korxona xarajatlarni qisqartirish uchun emas, balki daromad olish uchun yaratiladi. Va bundan tashqari, ishchilarni qisqartirgan holda, biz bugungi kunda qolishimiz mumkin, ammo korxonaning kelajagiga xavf tug'diramiz. Shuning uchun, xarajatlarni boshqarish kerakligini anglab, zamonaviy bozor sharoitida korxona samaradorligini oshirishning bunday usuli juda sekin va xavfli deb o'ylayman.
Ikkinchi o'rinda modernizatsiya qilishning turli xil variantlari mavjud: zamonaviy dasturlarni joriy etishdan boshlab ishlab chiqarish uskunalarini yangisiga va samaralisiga almashtirishgacha. Har xil korporativ boshqaruv tizimlarini joriy etish, ya'ni. korxonaning biznes-jarayonlarining bir qismini avtomatlashtirish yoki xodimlar bilan aloqa darajasini oshirishga imkon beradigan dasturiy ta'minot. Bular qatoriga elektron hujjat aylanishiga oid dasturlar, CRM va ERP-tizimlari va boshqalar kiradi, shu jumladan korporativ veb-portallar. Avtomatlashtirishdan foydalanish uzoq vaqtdan beri o'zini korxona samaradorligini oshirishning eng yaxshi usuli sifatida shakllantirgan. Rivojlanayotgan korxona uchun uskunalarni almashtirish muammosiz amalga oshirilishi kerak, ammo bu eng qimmat usuldir, chunki modernizatsiya odatda katta sarmoyalarni talab qiladi va yangi uskunalarning to'lov muddati odatda bir necha yilni tashkil etadi. Shuning uchun, modernizatsiya orqali samarani oshirish mumkin, ammo agar siz cheklovni to'g'ri aniqlay olsangiz, ya'ni. Korxonangizdagi butilka. Boshqa mashhur usul bu so'nggi yillarda ishlab chiqilgan va yaxshi tashkil etilgan boshqaruv tizimlaridan foydalanish. O'zlarining noyob tizimini sinab ko'rish va xatolarni ishlab chiqish emas, balki boshqa korxonalar tomonidan yaratilgan tizimlarni qo'llash.. Men nafaqat ushbu vazifaning murakkabligini, balki ushbu boshqaruv tizimlaridan foydalanishga asoslangan o'zgarishlarning samaradorligini ham ta'kidlashni istardim. Yuqori menejmentning ular tomonidan yaratilgan boshqaruv tizimini tanqidiy baholash qobiliyati va hatto uni o'zgartirishga qaror qilish, rahbarning yuqori professionalligi belgisidir. Ko'pincha boshqaruv tizimi korxonaning yangi egasi kelishi yoki top menejerlar jamoasining o'zgarishi bilan o'zgaradi. Korxona egalari eski menejerlar jamoasining kompaniya daromadlarini ko'paytirishini kutmay, jamoani o'zgartirishga majbur bo'lishadi. Kompaniya birin-ketin o'zgarishlarni amalga oshirganda, teskari holatlar mavjud, ammo bu korxona samaradorligini oshirishga yordam bermaydi, bu, qoida tariqasida, top-menejmentning o'zgarishiga olib keladi. Boshqa yo'l bor, u hatto eng ommabop, ammo men uni umuman tanlamadim, chunki u biron bir tarzda yoki boshqa yo'l bilan yuqorida aytilganlardan birini ishlatadi. Ushbu ibora eng yaxshi tarzda "biror narsa qilish kerak" iborasi bilan tasvirlangan. Odatda, direktor o'zining birinchi o'rinbosarlarini chaqirib, korxona samaradorligini oshirish mavzusida "aql bo'roni" tashkil qiladi. Ko'pincha, bu korxonaning tashkiliy tuzilmasini o'zgartirishga olib keladi. Bo'limlar va xizmatlarni birlashtirish va ajratish, ularning yangi rahbariga qayta tayinlash va shunga o'xshash boshqa tadbirlar. Ushbu o'zgartirishlarning asosiy maqsadi qarorlarni qabul qilish jarayonlarini tezlashtirish va biznes-jarayonlar uchun javobgarlikni taqsimlashdir. Hammasi yuqorida aytib o'tilganidek, xodimlarni qisqartirish yoki uskunalar va dasturiy ta'minotni yangilash bo'yicha takliflar bilan yakunlanadi. Ammo agar ushbu usullar allaqachon ishlatilgan bo'lsa yoki darhol samarasiz bo'lib tuyulsa, unda boshqaruv tizimlaridan birini qo'llash hayotiy chiziqqa aylanadi. Korxonaning samaradorligini oshirishda muhim omil - bu ilmiy-texnik taraqqiyot. Zamonaviy sharoitda inqilobiy, sifatli o'zgarishlar, tubdan yangi texnologiyalarga, keyingi avlodlar texnologiyasiga o'tish, fan va texnikaning so'nggi yutuqlariga asoslangan iqtisodiyotning barcha sohalarini tubdan qayta jihozlash zarur. Muhandislik va texnologiyadagi tub o'zgarishlar, nafaqat texnik, balki tashkiliy, iqtisodiy va ijtimoiy omillarni jalb qilish mehnat unumdorligini sezilarli darajada oshirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi. Eng yangi texnika va texnologiyalarni joriy etishni ta'minlash, ishlab chiqarishda mehnatni ilmiy tashkil etishning ilg'or shakllaridan keng foydalanish, uning ratsionini yaxshilash, ishlab chiqarish madaniyatining o'sishiga erishish, tartib va intizomni mustahkamlash zarur. Korxonalarning ishlab chiqarish samaradorligini oshirish va oshirishning muhim omillaridan biri tejash rejimi hisoblanadi. Resurslarni tejash yoqilg'i, energiya, xom ashyo va materiallarga bo'lgan o'sib borayotgan talabni qondirishning hal qiluvchi manbai bo'lishi kerak. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish asosiy vositalardan samarali foydalanishga bog'liq. Yaratilgan ishlab chiqarish potentsialidan yanada intensiv foydalanish, ishlab chiqarish ritmiga erishish, uskunaning yukini maksimal darajada oshirish, uning smenali ishini sezilarli darajada oshirish va shu asosda ishlab chiqarish maydonining har bir kvadrat metridan har bir asbob-uskunadan ishlab chiqarishni ko'paytirish kerak. Ishlab chiqarish quvvatlaridan intensiv foydalanishni tashkil etishning natijasi qo'shimcha kapital qo'yilmalarsiz mahsulotlarning o'sish sur'atlarining tezlashishi hisoblanadi. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda tashkiliy va iqtisodiy omillar muhim o'rin tutadi. Ularning roli, ayniqsa iqtisodiy munosabatlarning murakkablashishi bilan ijtimoiy ishlab chiqarish ko'lamining o'sishi bilan ortib bormoqda. Ishlab chiqarish samaradorligi darajasiga sezilarli ta'sir ko'rsatadigan sanoat ijtimoiy infratuzilmasi keyingi rivojlanish va takomillashtirishni talab qiladi. Xuddi shu omillar guruhida iqtisodiy hisobga olish va moddiy rag'batlantirish, moddiy javobgarlik va boshqa o'zini o'zi qo'llab-quvvatlaydigan iqtisodiy rag'batlantirishning xilma-xilligi keng qo'llaniladi. Korxona iqtisodiyotini jadallashtirish, resurslarning o'ziga xos iste'molini kamaytirishda mahsulotlar sifatini yaxshilash alohida o'rin tutadi. Bu vazifa doimiy e'tibor va nazorat mavzusi bo'lishi kerak, har bir mehnat jamoasi faoliyatini baholashning asosiy omilidir.⁶
XULOSA
Biz avvalo, ushbu kurs ishimizdan nimalarni xulosa qilib olishimiz mumkin? Kurs ishimizda korxonaning o’zi haqida, kapital haqida,kapitalning turlari va tarkibi haqida,kapitalni qanday oshirish yo’llari haqida, yurtimizda va xorijda korxonaning kapitalini oshirish maqsadida qanday yo’llar olib borilayotgani haqida ko’plab ma’lumotlarga ega bo’lishimiz mumkun. Albatta, har qanday korxona faoliyat olib borishidan maqsad bu daromad olish. Daromad olish uchun esa yaxshi bir faoliyat turini tanlashimiz kerak.Keyin esa usha soha bo’yicha yaxshi rejalar tuzib olib, qancha daromad bilan ushbu faoliyatni boshlay olishimiz mumkunligini aniqlab olish shart. O’sha ma’lum bir summa bilan faoliyat boshlanayotgan davrdagi dastlabki mablag’ kapital hisoblanadi. Keyin sekinlik bilan ish yurita boshlaganimiz sari o’sha dastlabki kiritilgan kapitalni oshirishga harakat qilamiz. Iloji boricha eng so’ngi texnika va zamonaviy axbrotlar asosida ish faoliyatimizda ham ma’lum bir o’zgartirishlar kiritib boraveramiz.Kurs ishimni tayyorlab ,ma’lumot qidirish va korxonalar faoliyatini o’rganib o’zimga ba’zi xulosalarni oldim va bir nechta takliflar kiritmoqchiman:
- Korxona va tashkilotlarda ustav, qo’shilgan va rezerv kapitali hisobini xalqaro andozalar asosida olib borish;sababi biz tan olsak yoki olmasak ham ko’plab xorij mamlakatlari bu borada bizdan ancha ildamlab ketishgan.Ular tutayotgan yo’llarni yaxshilab o’rganib chiqib o’zimizga mosini tanlab shu yo’ldan ketsak bu biz uchun juda kata yutuq bo’ladi.
- Korxonalarda moliyaviy hisobot xalqaro standartlarining capital konsepsiyasini qo’llash;
- Korxona va tashkilotlar o’zlarining sof foydasi o’sishini ta’minlash.
Korxona va tashkilotlarda “Xususiy kapital” to’g’risidagi 5-shakl Moliyaviy hisobotni tayyorlash va taqdim etishda dasturiy ta’minotlardan foydalanish. Biz ushbu kurs ishimizdan bilib oldikki asosiy capital bu korxona tomonidan foydalanilgan bir qismi. .Asosiy kapitalning doiraviy aylanishi unga tegishli bo’lgan qiymatning uchta funksional shakllarida harakat qilishini anglatadi. Bular quyidagilar: pulli,unumli,tovarli. Xulosa qiladigan bo’lsa korxonaning ustav kapitali bu korxonaning yaratish va uning faoliyat ko’rsatish uchun asos bo’larkan.Ustav kapitali mulkka egalik qilish va uni tasarruf qilish huquqini hamda aksiyadorlarning mulkiy huquqlari kafolat vazifalarini birlashtiradi. Kapital tashkilot faoliyatida eng muhim rol o’ynaydi, chunki uning mablag’lari tashkilotning iqtisodiy faoliyati uchun asos hisoblanadi va uning asosida tashkilotning asosiy fondlari va mablag’lari shakllanadi.Korxonani rasmiy ro’yxatdan o’tkazgandan so’ng to’rt oy ichida ustav miqdori to’liq ta’sischilar tomonidan to’lanadi. Biz chiqaradigan oxirgi xulosamiz shuki, ixtiyoriy faoliyat sohasida birorta korxona ochib ish olib borishni reja qilsak avvalo unga qancha mablag’ ketishini hisoblab chiqib capital kiritish kerak ekan. Faoliyatni boshlab olganimizdan so’ng esa yildan-yilga daromadimizni oshirib borishga harakatda bo’lamiz. Daromadimiz oshib borgani sari korxonamizning kapitali ham o’sib boradi. Kapitalni oshirish uchun esa tuzilgan rejalar bo’yicha to’liq ish olib borish. Ba’zan esa xorij korxonalari faoliyatini o’rganib chiqib o’zimizga qo’llasa bo’ladigan ish-uslublarini olish mumkin bo’ladi.