Молия бозори ва биржа иши ўқув қўлланма

 
WFE ва унинг таркибидаги ҳудудларнинг ички 
капитализацияси динамикаси чизмаси
млрд. долл 
0
10 000
20 000
30 000
40 000
50 000
60 000
70 000
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
WFE Жами
Америка
Европа-Африка-Ўрта
Шарқ
Осиё -Тинч океани
* Жадвал маълумотлари 2000 - 2008 йиллардаги ҳисоботлар асосида (WFE Аnnual Reports 2000-
2007, WFE 2008 Market Highlights ) тўлдирилиб, баъзи бирларига ўзгартириш ва тузатишлар киритилган 
сўнгги йиллардаги кўрсаткичлар асосида тузилган. 
Манба: WFE 2008 Market Highlights http//www.world-exchanges.org 
Бундан келиб чиққан ҳолда шуни айтишимиз мумкинки, жаҳондаги 
йирик фонд бозорлар бир-бири билан кучли боғлиқликда синхрон (устма-
уст) равишда ҳаракатланади. Бу эса кучли интеграция натижасида ҳосил 
бўлган молиявий глобализация жараёни ҳисобланади. Ўзбекистон ҳам ушбу 
жараённинг бир иштирокчиси ҳисобланади.
Қимматли қоғозлар алоҳида турларининг бозорлари
Фонд бойликларининг етарли даражада ривожланган бозори 
шароитида акциялар бозори, облигациялар бозори, депозит ва жамғарма 
сертификатлари бозори, векселлар бозори каби тўлиқ шаклланган 
қимматли 
қоғозларнинг алоҳида турлари бозорлари
хақида сўз юритиш мумкин. Бу 
бозорларнинг ҳар бири умуман олинган қимматли қоғозлар бозорининг 
сегменти ҳисобланади ва алоҳида олиб қаралган мамлакатда ўзига хос 
хусусиятларга эга. Дунё миқёсида ва алоҳида мамлакат доирасида акциялар 
билан қилинган савдолар ҳажми қуйида келтирилган маълумотлар билан 
тавсифланади. 
Ўзбекистонда амалда шаклланган қимматли қоғозлар айрим турлари 
бозорларининг ўзига хос хусусиятини қуйидаги тарзда таърифлаш мумкин. 

---

54 
Акциялар бозори
. Биринчи галда, бу бирламчи бозор бўлиб, унда беш 
мингга яқин эмитентлар ва миллионлаб сармоядорлар – юридик ҳамда 
жисмоний шахслар иштирок этади. Эмитентлар бир–биридан ўзларининг 
катталиги жиҳатидан фарқ қилади. Акциялар бозори асосан давлат 
корхоналари 
негизида 
барпо 
этилган 
акциядорлик 
жамиятлари 
акцияларининг олди–сотдиси бўйича қилинадиган операциялар билан 
борлик. Бу биржадан ташқари бозордир, чунки фонд биржасидаги листинг 
тадбиридан фақат бир нечагина компаниялар ўтган, ҳолос. Бу бозорда 
ҳорижий сармоядорларнинг иштирок этишига рухсат берилган, улар 
томонидан акцияларнинг ҳарид қилиниши тасодифий хусусиятга эга, лекин 
ҳорижий сармоядорлар айни пайтда ушбу бозорга янада катта кизикиш билан 
карашмоқда. Акциялар билан операциялар Ўзбекистоннинг барча 
ҳудудларида 
амалга 
оширилади; 
битимлар 
Тошкент 
шаҳрида, 
қоракалпоғистон Республикаси пойтахтида ва вилоятлар марказларида 
биржадан ташқари бозорда ҳам, биржа қошидаги бозорда ҳам тузилади. 
Акциялар бозори ўз ҳажмига кўра анча катта бўлиб, нисбатан ривожланган 
муассасавий инфратузилмага эга. Акциялар бозори бевосита Ўзбёкистан 
Республикаси Давлат мулки қўмитаси ҳузуридаги қимматли коғозлар бозори 
фаолиятини мувофиқлаштириш ва назорат қилиш Маркази томонидан 
тартибга солинади. Бу жўшқин ривожланаётган бозордир.