Молия бозори ва биржа иши ўқув қўлланма

Асосий тушунча ва атамалар 
o
облигациялар 
o
фоиз 
o
трассант 
o
трассат 
o
ремитент 
o
индоссамент 
o
аллонж
 
o
облигациялар бланкларининг 
реквизитлари 
o
хазина мажбуриятлари 
o
делозит сертификатлари 
o
жамғарма сертификатлари 
o
оддий вексел (соло вексел) 
o
ўтказма вексел (тратта) 
o
векселларнинг мажбурий реквизитлари
 
 
2.3. Хосилавий қимматли қоғозлар ва уларнинг хусусиятлари 
Ҳосилавий қимматли қоғозларнинг умумий тушунчаси 
Қимматли қоғозларнинг ҳосилалари
- ўз эгаларининг бошқа 
қимматли қоғозларга нисбатан ҳуқуқларини ёки мажбуриятларини 

---

32 
тасдиқловчи ва юридик шахслар томонидан эмитентнинг опционлари, 
қимматли қоғозларга доир фьючерслар ва бошқа молиявий воситалар тарзида 
чиқариладиган қимматли қоғозлар 
Ҳосила қимматли қоғозлар (ҲҚҚ) – бу шартномалар бўлиб, улар 
бўйича бир томон қимматли қоғозларнинг маълум бир миқдорини маълум 
муддатда келишилган нархда сотиб олиш ёки сотиш ҳуқуқи ёхуд 
мажбуриятини олади. Кўпинча базис активи (яъни шартнома асосида ётувчи 
қимматли қогоз) сифатида акциялар ва облигациялар иштирок этади. 
Ўзбекистонда хосила қимматли қоғозларни чиқариш ва улар 
муомалада бўлишининг ўзига хос хусусиятлари мавжуд. Ҳосила қимматли 
қоғозларни чиқариш ва уларнинг муомалада бўлиши ҳақидаги Низомга 
мувофиқ республика ҳудудида фақат уларнинг негизида акдиядорлик 
жамиятларининг қимматли қоғозлари ётадиган хосила қимматли қоғозлар 
чиқарилиши мумкин. Мазкур хосила қимматли қоғозларнинг эмиссия 
рисоласи давлат рўйхатидан ўтиши ва белгиланган тартибда рўйхатга олиш 
рақамига эга бўлиши лозим. 
Ҳосила қимматли қоғозларнинг эмитенти – бу ҲҚҚни чиқарувчи ва 
ушбу қимматли қоғозлар эгаларининг олдида улар бўйича ўз номидан 
мажбуриятга эга бўлган юридик шахсдир. Ҳосила қимматли қоғозларни 
чиқариш тўғрисидаги қарор уни чиқариш ваколатига эга бўлган эмитентнинг 
бошқарув идораси томонидан қабул қилинади.
Ҳосила қимматли қоғозлар нақд ҳамда нақдсиз шаклларда чиқарилиши 
мумкин. Нақдсиз шаклда чиқарилган ҳолларда улар глобал сертификат 
ҲҚҚнинг нақдсиз шаклидаги бутун нашрини (ёки бир қисмини) тасдиқловчи 
ва депозитарийда сақланадиган, шунингдек, бир марталик сертификат учун 
талаб этиладиган барча реквизитлар, ҲҚҚ нашри эмиссияси ва 
муомаласининг умумий шартлари рўйхатини ўз ичига олган хужжат билан 
расмийлаштирилади. 
Ҳосила қимматли қоғозлар синфларга ва серияларга бўлиниши 
мумкин. 
Синф – бу унинг негизида битта базис активи ётадиган бир туридаги 
хосила қимматли қогозидир. 
Серия – бу ижро баҳоси ва амал қилиш муддати бир хил бўлган бир 
синфнинг ҳосила қимматли қоғозларидир. 
Ҳосила қимматли қоғоз базис активининг сертификацияси қимматли 
қоғознинг тури, хили, тоифаси, унинг номинал қиймати, бир донасининг 
нархи, миқдори, эмитенти, умумий қиймати ҳақидаги ахборотни ва бошқа 
айрим маълумотларни ўз ичига олиши керак. 
Ҳосила қимматли қоғозлар олди–сотдиси муддатини кечиқтиришга; 
битим расмийлаштирилаётган йилда сотувчининг мулки бўлмаган хосила 
қимматли қоғозларнинг сотилишига, шунингдек, ҲҚҚнинг амал қилиш 
муддати тугаётган кунда уларнинг сотилишига йўл қўйилмайди.