Молия бозори kitob

9.3. Ўз-ўзини бошқарувчи ташкилотлар 
Нодавлат ва нобиржавий қимматли қоғозлар бозорида тартиб ўрнатувчи, бу тартиб ва 
қоидаларини профессионаллар томонидан риоя қилиниши назоратини таъминловчи махсус 
нодавлат ташкилотлар фаолият юритади. Бу ташкилот профессионалларнинг ассоциацияси 
кўринишда тузилиб, у қимматли қоғозлар бозори қатнашчиларнинг манфаатларини ва 
ҳуқуқларини ҳимоя қилади. Ушбу ташкилотнинг манфаатлари давлат манфаатлари билан мос 
келади ва улар биргаликда фонд бозорини бошқарадилар. 
Масалан, АҚШда бундай ташкилотлар сифатида қуйидаги субъектлар фаолият 
юритадилар: 
•
фонд биржалари; 
•
фонд диллерларининг миллий ассоциацияси; 
•
12 та клиринг агентлиги; 
•
қимматли қоғозлар савдоси бўйича муниципал кенгаш; 
•
инвесторларнинг манфаатларини ҳимоялаш корпорацияси. 
Буларнинг ичида энг салмоқли ва нуфузлиси 1939 йилда тузилган фонд диллерларнинг 
миллий ассоциацияси (ФДМА) ҳисобланади. Унинг 6 мингдан ортиқ фирма ва 440 мингдан 
ортиқ аъзолари бўлган ФДМА ўз аъзоларига махсус талаблар қўйган. Бу талабларга жавоб 
бермаганлар ФДМА аъзолигидан маҳрум бўладилар. 
Бу эса буларни ассоциациянинг кенг тармоқли нобиржавий тизимида фаолият юритиш 
имконидан маҳрум қилади. 
ФДМА аъзоси қимматли қоғозлар билан боғлиқ профессионал фаолияти юритиш 
ҳуқуқини белгиловчи давлат органи томонидан берилган махсус рухсатномага (лицензияга) эга 
бўлиши керак. 
ФДМА олдида қуйидаги мақсадлар туради: 
•
инвестиция – банк фаолиятининг қимматли қоғозлар савдосининг ривожига 
кўмаклашиш; 
•
стандарт қоидаларини ва фонд амалларини бажаришнинг самарали тажрибасини 
жорий этиш; 
•
инвесторларнинг манфаатларини ҳимоялаш мақсадида тижорат этикасининг юқори 
даражасини ва савдонинг адолатли тамоийлларини таъминлаш; 
•
ФДМА аъзоларининг қимматли қоғозлар бўйича қонунларига риоя қилишларининг 
назоратини таъминлаш; 
•
Фонд бозори фаолияти билан боғлиқ муаммоларни органлари билан алоқаларни 
кенгайтириш; 
•
қимматли қоғозларнинг нобиржавий савдоси тизимини ривожлантириш; 
•
ФДМА ички интизомини мустаҳкамлаш; 
•
ФДМА аъзолари ўртасида юзага келадиган тортишув ва ихтилоф ҳолатларини ҳал 
қилиш. 
АҚШдан ташқари қимматли қоғозлар бозори ривожланган мамлакатларда ҳам ўз-ўзини 
бошқарувчи ташкилотлар фаолият кўрсатиб келмоқда. Ўзбекистон Республикасидаги қабул 
қилинган қонунларга асосан инвестрлар, қимматли қоғозлар бозолрининг профессионал 
иштирокчилари ва уларнинг мижозлари манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида қимматли 
қоғозлар бозори профессионал иштирокчиларининг нодавлат нотижорат ташкилотлари тарзида 
бирлашмалари (уюшмалари) ташкил этилиши мумкин. Бу бирлашмалар (уюшмалар) ўзлари 
тасдиқлаган Низом ва қоидалар асосида иш олиб борадилар. Ўтган йили шундай 
ташкилотлардан бири “Қимматли қоғозлар бозори қатнашчиларининг миллий асоциацияси” 
(NAUR) ташкил этилди. Бу ҳақда тўлиқ маълумотлар амалий машғулотлар даврида олинади.