Молия бозори kitob

В) ИНВЕСТИЦИЯ ФОНДИНИНГ ФАОЛИЯТИ 
Инвесторларнинг пул маблағларини жалб қилиш ва уларни қонун ҳужжатларига мувофиқ 
қимматли қоғозларга, бошқа инвестиция активларига, шунингдек банклардаги ҳисобварақларга 
ва омонатларга қўйиш мақсадида акциялар чиқарадиган юридик шахс — очиқ акциядорлик 
жамияти инвестиция фондидир.
Инвестиция 
фонди 
юридик 
шахснинг 
бошқа 
ташкилий-ҳуқуқий 
шаклларига 
ўзгартирилишга ҳақли эмас. Инвестиция фондини қўшиб юбориш, қўшиб олиш, бўлиш, 
ажратиб чиқариш қимматли қоғозлар бозорини тартибга солиш бўйича ваколатли давлат органи 
билан келишилган ҳолда амалга оширилади.
Қимматли қоғозлар бозоридаги профессионал фаолиятни амалга ошириш учун инвестиция 
фондига берилган лицензиянинг амал қилишини тугатиш ёки уни бекор қилиш инвестиция 
фондининг белгиланган тартибда тугатилишига олиб келади.
Инвестиция фондининг турлари. 
Инвестиция 
фондлари 
асосан 
майда 
инвесторларнинг 
(аҳолининг) 
жамоа 
инвестицияларини бошқаради. Улар икки турда бўладилар, очиқ ва ёпиқ турдаги инвестиция 
фондлари. 
Очиқ турдаги инвестиция фондлари чиқарган акцияларни ўз акциядорларидан қайта сотиб 
олиш мажбуриятини оладилар. Ёпиқ турдаги инвестиция фондлари эса бу мажбуриятни ўз 
зиммаларига олмайдилар. 
Ҳозирги кунда дунёда очиқ турдаги бошқарувчи фондлар (ўзаро фондлар) ривож топган. 
Улар одатда очиқ турдаги акционерлик жамияти ва масъулияти чекланган корпорация 
кўринишида тузилади ва уларнинг ташкилий таркиби уч шахсдан иборат бўлади. 
-инвестиция фондининг бошқарувчиси (профессионал юридик ёки жисмоний шахс); 
-депозитарий банки (махсус депозитарий) ёки ишонган вакили; 
"
Молия ва сугурта хизматлари" кафедраси
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

73 
-инвестиция портфелининг эгаси (акциядор). 
Бу турдаги инвестиция фондлари Австрияда, Германияда, Швейцарияда кенг тарқалган. 
Инвестиция фондлари Канада ва Буюк Британияда корпорация шаклида, Италия ва 
Нидерланияда чекланган шерикчилик ёки масъулити чекланган корпорация шаклида тузилган, 
АЎШда эса нақд баҳоли сертификат фондлари, бирлашган инвестиция трастлари ва 
менежерлар (бошқарувчи) фондлари кўринишида тузилади. 
Очиқ турдаги бошқарувчи фондларнинг акциядорлари (муассислари) уларнинг 
фаолиятини чегараловчи ташкилотлардан бошқа барча, юридик ва жисмоний шахслар бўлиши 
мумкин. Бундай ташкилотларга давлат, маҳаллий бошқарув ва жамоатчилик органлари, 
шунингдек, инвестиция фондида 25 ва ундан ортиқ фоиз овозга эга бўлган корхоналар ёки 
низом фондининг 25 ва ундан ортиқ фоизи давлатга тегишли бўлган корхоналар киради. 
Инвестиция фондининг низом капитал уни давлат рўйхатига олинган кундан бошлаб 30 
кун ичида акциядорлар томонидан пул маблағлари кўринишида (75 фоиз) тўлиқ тўланган 
бўлиши лозим. 
Инвестиция фондининг молиявий активлари қуйидагича усуллар билан аниқланиши 
мумкин: 
1) 
соф активлар минус номолиявий активлар (асосий воситалар, ишлаб чиқариш 
захиралари ва харажатлари); 
2) 
узоқ ва қисқа муддатли молиявий инвестициялар суммаси, шунингдек, узоқ ва 
қисқа муддатли пассивларсиз пул маблағларини суммаси.
Инвестиция фондининг даромадлари қуйидагилардан ташкил топади: 
Қимматли қоғозлар бўйича дивидендлар, фоиз даромадлари ва қимматли қоғозлар билан 
боғлиқ амалларни бажариш асосида олинган даромад. 
Инвестиция фондининг даромади (солиқлардан ва мажбурий тўловлардан, бошқарувчи ва 
депозитарийнинг хизмат ҳақидан қолган қисми) фақат унинг низом фондининг купайтириш ва 
акциядорларга дивиденд тўлаш учун сарфланади. 
Хусусийлаштириш инвестииця фондлари (ХИФ) бу аҳолининг жамғармасини 
тўплайдиган ва бу маблағларга хусусийлаштириладиган корхоналарнинг қимматли қоғозларини 
сотиб оладиган, шунингдек қимматли қоғозлардан фойда кўриб, уни акциядорлар (аҳоли) 
ўртасида дивиденд шаклида тақсимлайдиган фонддир. 
ХИФлар Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1996 йил, 16 июндаги 220-
сонли қарорига биноан республикамиздаги ўрта ва йирик корхоналарни давлат тасарруфидан 
чиқаришдек ўта муҳим масалани ҳал этиш мақсадида ташкил этилган ва унинг Низоми 
тасдиқланган. Мазкур давлат дастури ижросини назорат қилиш Ўзбекистон Республикаси 
Давлат мулки қўмитаси ҳузуридаги қимматли қоғозлар бозори фаолиятини мувофиқлаштириш 
ва назорат қилиш маркази зиммасига юкланган. 
ХИФлар дастурининг биринчи босқичига мувофиқ 1997 йилнинг июн ойига қадар давлат 
тасарруфидаги 300 та ўрта ва йирик корхоналарни сотиш ва ХИФ ларга кредит сифатида бериш 
амалга оширилган. 
ХИФнинг асосий мақсади бу аҳолининг кенг қатламини қимматли қоғозлар бозорига жалб 
этиш, уларнинг омонати даромад келтиришини таъминлаш, бойлигини оширишдан иборат. 
ХИФлар орқали хусусийлаштириш охир – оқибатда давлат мулкининг адолатли 
тақсимланишини таъминлади. Шу билан бирга, қимматли қоғозлар бозорининг ривожланишида 
ҳамда мамлакатдаги мулкдорлар синфининг шаклланишида салмоқли аҳамият касб этади. 
ХИФлар инвестиция фонди (ИФ)дан нима билан фарқ қилади?
Ҳар иккала фонд ҳам қимматли қоғозлар бозорида операцияларни амалга оширадиган 
сармоя ташкилоти бўлсада, улар бир-биридан кескин фарқ қилишади. Бу фарқлар 
қуйидагилардан иборат: