Molekulyar lyuminessensiya

Temperaturaning ta’siri ostida so’nish. 
Temperaturaning 
ko’payishi fluoressensiya va 
fosforessensiyalarning 
chiqishini 
kamaytiradi. Bu hodisa qo’zg’atilgan elektron holatlarda turgan nur 
chiqaruvchi molekulalarning bir-biri bilan to’qnashishi natijasida nur 
chiqarmasdan o’z energiyasini yo’qotishi ustunlik qilganda sodir bo’ladi. 
Bunday to’qnashishlarning chastotasi esa, eritmaning temperaturasiga 
to’g’ri proporsional bo’ladi. Eritmani sovutish, aksincha fluoressensiya 
va fosforessensiya chiqishlarini oshiradi. Xona temperaturasiga yaqin 
temperaturalarda temperaturani 1 
0
S ga kamaytirish fluoressensiyaning 
chiqishini bir necha foizga oshiradi. Eritmaning temperaturasini 
0
c
)]
(
exp[
0
0
c
c







0



0
c

0
c
c

.
0
const





---

pasaytirgan sari fluoressensiya chiqishining ko’payishi, eritmaning 
temperaturasi va yopishqoqligi fosforessensiya kvantlarini chiqishi uchun 
qulay bo’lguncha kuzatiladi. Eritma bundan keyin ham sovutilganda, 
fluoressensiyaning chiqishi o’zgarmaydi, fosforessensiyaning chiqishi 
esa ko’payadi va ikkala chiqishning yig’indisi birga yaqinlashguncha 
davom etadi. 
Begona moddalarning ta’siri natijasida so’nish. 
Eritmada, 
so’ndiruvchilar 
deb 
ataluvchi 
begona 
moddalar 
bo’lganda 
lyuminessensiyaning chiqishi kamayishi mumkin. Erituvchining 
molekulalari, paramagnit ionlar va moleulalar (Mn
2+
, O
2
va boshqalar), 
og’ir anionlar va kationlar (I
-
, Br
-
, Cs
+
, Cu
2+
va boshqalar) 
lyuminessensiyani faol so’ndiruvchilarga kiradi. Lyuminofor bilan 
so’ndiruvchi orasidagi o’zaro ta’sir, tabiatiga ko’ra kimyoviy (statik 
so’ndirish) yoki fizikaviy (dinamik so’ndirish) xarakterga ega bo’ladi. 
Lyuminofor bilan so’ndiruvchining o’zaro ta’siri natijasida 
lyuminessensiyalanmaydigan maxsulotning hosil bo’lishi statik so’nishni 
yuzaga keltiradi. Mis ionlari (Cu
2+
) bilan fluoressensiyalanmaydigan bis-
kompleks hosil qilishi sababli 2-(o-osifenil) –benzoksazolning 
fluoressensiyasining so’nishini misol sifatida keltirirish mumkin. 
Lyuminofor 
molekulalarining 
lyuminessensiyalanmaydigan 
dimerlar va bundan katta agregatlar hosil qilishi bilan bog’liq bo’lgan 
konsentrasiyaning ortish hisobiga bo’ladigan so’nish, statik so’nishning 
xususiy holiga kiradi.
Lyuminofor bilan so’ndiruvchi orasidagi o’zaro ta’sir fizikaviy 
xarakterga ega bo’lganda dinamik so’nish bo’ladi. Bunday holda 
lyuminessensiyaning so’nishi, qo’zg’algan elektron holatdagi lyuminofor 
molekulasining energiyasini, so’ndiruvchining zarrachalariga berilishi 
sababli amalga oshadi. Ham statik, ham dinamik so’nishlar uchun 
lyuminessensiyaning so’nish darajasi Shtern-Folmer tenglamasi orqali 
ifodalanadi. 
Bu yerda 
va 
lar mos ravishda so’ndiruvchi bo’lmagan va 
bo’lgan vaqtlardagi lyuminessensiyaning chiqishlari; 
so’nish 
doimiysi; 
so’ndiruvchining konsentrasiyasi.