Molekulyar kinetik nazariyaning asosiy tenglamasini keltirib chiqarishda molekulalar har

Barometrik formula. Boltsman taqsimoti. 
Gazlar molekulyar - kinetik nazariyasining asosiy 
tenglamasi va molekulalarning tezliklarga bog’liq 
Maksvell 
taqsimotini 
keltirib 
chiqarishda 
gaz 
molekulalariga tashqi kuchlar ta’sir etmaydi deb faraz 
qilingan edi. shuning uchun molekulalarni hajm bo’yicha 
bir tekis taqsimlangan, deb hisobladik. Ammo, istalgan 
gaz molekulalari Yerning, tortishish xususiyatiga ega 

---

bo’lgan, potentsial maydoni ta’sirida bo’ladi. Bir tarafdan gravitatsiyaviy tortishish va ikkinchi 
tarafdan molekulalarning issiqlik harakati gazning qandaydir statsionar holatga, ya’ni bosimning 
balandlik bo’yicha kamayishiga olib keladi. 
Barcha molekulalar massalarini bir xil, havo temperaturasini o’zgarmas, tortishish 
maydonini bir jinsli, deb hisoblaymiz. Agarda h balandlikda atmosfera bosimi 
ga teng bo’lsa, 
balandlikda esa bosim 
ga tengdir. 
bo’lganda, 
(4 - rasm). 
balandlikdagi bosimlar farqi, asosi birlik yuza, balandligi 
ga teng bo’lgan 
silindr hajmida joylashgan gaz og’irligiga teng bo’ladi: 
bu yerda 
balandlikdagi gazning zichligidir (
juda kichik bo’lgani uchun, balandlik 
o’zgaradigan sohada gaz zichligini o’zgarmas, deb hisoblanadi). Demak, 
Ideal gazning holat tenglamasidan 
foydalanib, gaz zichligini quyidagicha ifodalaymiz: 
Bu ifodani (12.9) – tenglikka qo’ysak, 
ga ega bo’lamiz. 
Bu tenglikni 
dan 
gacha va 
dan 
gacha sohalar bo’yicha integrallasak, quyidagi 
ifodani keltirib chiqamiz. 
va bundan 
ga teng ekanligini aniqlaymiz. (12.10) – ifoda barometrik 
formula deb ataladi. Bu formula balandlikka bog’liq atmosfera bosimini yoki bosim aniq 
bo’lganda balandlik qiymatini topish imkoniyatlarini beradi. 
Balandlik doimo dengiz sathiga nisbatan olinishini eslasak, dengiz sathida bosimni normal 
atmosfera bosimi deb hisoblaymiz. U holda (12.10) - ifodani quyidagicha qayta yozish mumkin: 
bo’lishni e’tiborga olsak, gazning kontsentratsiyasini balandlikka bog’liq ifodasini 
keltirib chiqarishimiz mumkin: 

---

Bu yerda 
molekulaning gravitatsiyaviy tortishish maydonidagi potentsial 
energiyasidir. Bu (12.12) ifoda tashqi potentsial maydonidagi Boltsman taqsimoti deb ataladi. 
Agarda zarrachalar massalari bir xil bo’lib, tartibsiz issiqlik harakatida bo’lsalar, (12.12) – 
Boltsman taqsimoti istalgan tashqi potentsial maydon uchun ham o’rinlidir. Bu yerda tashqi 
potentsial maydon faqat tortishish kuchi ta’sirini emas, balki boshqa kuchlar ta’sirini (elektr, 
magnit va boshqa potentsial maydonlarni) inobatga oladi.