Molekulyar kinetik nazariyaning asosiy tenglamasini keltirib chiqarishda molekulalar har

Maksvell taqsimot qonunining Shtern tajribasida tasdiqlanishi. 

---

Shtern tajribasi – gaz molekulalarining issiqlik harakati tezliklari bo’yicha taqsimlanishni 
isbotlaydi. Shtern o’z tajribasida, tirqishli 
tsilindrning o’qi bo’ylab tarang tortilgan, kumush 
bilan qoplangan plastinali simni oladi (3 - rasm). Plastinali simdan tok o’tganda yuqori 
temperaturagacha qizib, kumush molekulalarini 
bug’lantiradi. Simdan uchib chiqayotgan kumush 
molekulalari asosan 
 
silindrning ichki sirtida 
ushlanib qoladi. Faqat bu sirtdagi perpendikulyar 
tirqishga to’g’ri keluvchi molekulalargina undan 
chiqib, 
tsilindr sirtining 
nuqtasida yig’ilib, 
qatlam hosil qiladi. Bu qatlamning ko’ndalang 
kesimi 3, B - rasmda ko’rsatilgan. Bu qatlam 
qancha ingichga bo’lsa, molekulalar harakat 
tezliklarini shuncha aniq o’lchash mumkinligi 
aniqlangan. 
Butun qurilma 0 o’q atrofida 
burchak 
tezlik bilan harakatga keltirilganda, kumush iz 
silindr sirtining 
nuqtasi atrofida hosil bo’ladi, 
chunki 
vaqt ichida molekulalar 
– masofani bosib o’tguncha sirtning nuqtalari 
masofaga siljishga ulguradi. 
Kumush molekulalarining 
tezligini quyidagi yo’l bilan topish mumkin. Molekulalarning 
0 o’qdagi 
radiusli 
silindr sirtiga kelishdagi harakat vaqti 
ga teng bo’ladi. Ikkinchidan, bu vaqtni 
sirtdagi 
yoy nuqtalarining 
chiziqli tezligiga 
bo’lish orqali topish mumkin 
(12.6)- va (12.7)- ifodalarning o’ng tomonlarini tenglashtirsak, 
ga ega bo’lamiz. bu tajribada burchak tezlik 
va tashqi silindr radiusi 
o’zgarmas kattaliklardir, 
shuning uchun kumush molekulalarining katta tezligiga 
yoyning kichik nuqtalari to’g’ri keladi. 
yoy bo’yicha kumush molekulalarining hosil qilgan qatlamining ko’ndalang kesimi 3, v - 
rasmda keltirilgan. Qatlam qalinligining o’zgarishi berilgan temperaturada molekulalarning 
tartibsiz harakat tezliklari bo’yicha taqsimlanishini ko’rsatadi. Molekulalarning ko’pchiligi 
o’rtacha tezlikka yaqin tezlik bilan harakatlanishi kuzatiladi.