Molekula-kinetikalıq teoriya tiykarları Jobası

3. Molekulaliq massa. Avogadro nızamı.
Molekulalar massası 10^{ 27}  10^{ 26} kg aralıqta boladı. Fizikada atom yaki molekulanın’ massası massanın’ atom birliginde (m.a.b) o’lshenedi. M.a.b. sıpatında mug’dar jag’ınan uglerod 12 atomı massasının’ 1/12 u’lesi alınıp, (kg) larda sıpatlanadı:

m_b = 1m.a.b. = 1/12 m_c = 1,6605710^27 kg.

Atom ha’m molekulalardın’ massası usı 1 m.a.b. ge salıstırıladı ha’m onı atomnın’ salıstırmalı massası ha’m salıstırmalı molekulyar massa dep aytıladı.

Zattın’ salıstırmalı molekulyar massası M dep, usı zat molekulası massasının’ (m_m) uglerod a’g’ atom massasının’ a’/a’g’ bo’legine qatnasına aytıladı:

M = (7)

Salıstırmalı molekulyar massa (salıstırmalı atom massası) M o’lshemsiz shama. Sonday usul menen esaplag’anda kislorod ha’m vodorod salıstırmalı atom massaları ushın 15,9946 ha’m 1,0080 sanların alamız. D.İ.Mendeleev elementler periodlı sistemasında atomlardin’ salıstırmalı massaları ko’rsetiledi. Molekula yaki atomnın’ massasın (kg) larda esaplaw ushın olardın’ salıstırmalı massalarıni 1 m.a.b. (m_b) g’a ko’beytiw kerek:

m_m = m_b  M = M  1,6605710^26 kg.

m_a = m_b  A = A  1,6602710^27 kg.

Mısal ushın azot molekulasının’ massasın anıqlayıq. Azot atominin’ periodlı sistemasidag’ı salıstırmalı atom massası 14,01 azot molekulası eki azot atomınan quralg’anı ushın onı salıstırmalı molekulyar massası 28,02 g’a ten’ boladı. Azot molekulası massasın kg larda alıw ushın 28,02 ni 1 m.a.b. g’a ko’beytemiz:

m_m = m_b  28,02 = 1,6605710^–27 kg 28,02 =4,6410^–26 kg.

Xalıqara birlikler sisteması (Sİ)da zat mug’darın o’lshew ushın tiykarg’ı birlik sıpatında mol qabıl etilgen. 1 mol dep, zattın’ salıstırmalı molekulyar massasına ten’ kg larda alıng’an zat mug’darına aytıladı. Ma’selen kislorod gazınan 1mol mug’darda alıw ushın 32 g yaki 0,032 kg alıw kerek, sebebi kislorodtın’ salıstırmalı molekulyar massası 32 ge ten’. Usıg’an uqsas 1 mol azot 0,028 kg ni quraydı. Sonın’ ushın azottın’ molekulyar massası M = 0,028 kg/mol ko’rinisinde jazıladı. Molden tısqarı kmollar ha’m qollanıladı. 1kmol = 1000 mol ekenligin esapqa alsaq, azot ushın M = 28 kg/kmol dep jazıw mumkin. Belgili massalı zat neshe molden ibarat ekenligin tabıw ushın onın’ massasının’ molekulyar massasına qatnasın alıw kerek:  = m/M. Bunda  mollar sanı yaki zat mug’darı dep ataladı.

İtalyan alımı Avogadro 1811 jılda 1 mol gaz ushın to’mendegi nızamdı jarattı: normal sharayatta ha’r qanday 1 mol gaz 22,4 litr ko’lemdi iyeleydi ha’m onda 6,022∙10²³ 1/mol dana molekula boladı. 1 mol zattag’ı molekulalar sanı, Avogadro sanı dep ataladı:

N_A = 6,02210²³ 1/mol

Avogadro nızamınan ha’r qanday massalı zattag’ı molekulalar sanın anıqlaw mu’mkin. Bunın’ ushın Avogadro sanın mollar sanına ko’beytiw kerek:

N = N_A (8)

Eger bir gaz molekulası massasın Avogadro sanına ko’beytsek, zattın’ molekulyar massası kelip shıg’adı:

M = m_m  N_A (kg/mol)

Avogadro nızamınan paydalanıp, molekulalar o’lshemlerin shamalap esaplaw mumkin. Mısal ushın suw molekulasının’ ko’lemin tabıw ushın 1 kmol (18 kg) suwdın’ ko’lemin (0,018 m³) Avogadro sanına bo’liw kerek.

V_m = 0,018/6  10²³ = 30  10 ^{– 20} m³

Bunnan suw molekulasının’ sızıqlı o’lshemi shamalap to’mendegige ten’ ekenligi kelip shıg’adı:

Basqa molekulalar o’lshemleri ha’m bir neshe angstrem ta’rtibinde boladı.