Mo’g’ullar istilosining dahshatli oqibatlari.

Urganch qamali;
1221-yilning boshlarida Chingizxon qo‘-
shinlarining Urganchga yurishi boshlandi.
Endigina Xorazm davlatining Sultoni deb e’lon qilingan
Jaloliddin Manguberdi Urganchga yetib kelib mudofaaga kirishsa-
da, ammo Turkon Xotun Jaloliddin hokimiyatini tan olmadi.
Bu orada sobiq Jand noibi qochqin Qutlug‘xon boshliq qipchoq
lashkarboshilari tomonidan uyushtirilayotgan fitnadan xabar topgan
Sulton Jaloliddin Temur Malik bilan Xurosonga jo‘nashga
majbur bo‘ladi. Chunki bunday vaziyatda poytaxt tomon bostirib
kelayotgan yovuz dushmanga qarshi Urganch mudofaasini
sira ham tashkil qilib bo‘lmas edi. Tez vaqt ichida shahzodalar
O‘zloqshoh va Oqshohlar ham Urganchni tark etib, qochib
ketadilar. Poytaxt taqdiri o‘ta qo‘rqoq va amalparast amir Xumortegin
qo‘lida qoladi.
1221-yilning qishida 50 ming kishilik mo‘g‘ul askarlari hujum
boshlab, Urganchni qamal qiladi. Urganchliklar dushmanning
harbiy kuch va zirhli qurollarining ustunligiga qaramay o‘z ona
shahrini mudofaa qiladilar. Poytaxt ichida olib borilgan ko‘cha
janglarida zamonining buyuk allomasi shayx Najmiddin Kubro
nomi bilan shuhrat topgan 76 yoshli Ahmad ibn Umar Xivaqiy
o‘z do‘st-u shogirdlari va izdoshlari bilan ishtirok etadi. Najmiddin
Kubroning iltijo bilan «Yo Vatan, yo sharofatli o‘lim»
deb aytgan xitobi rahnamoligida har bir mahalla, ko‘cha-ko‘y,
guzar-u rasta, masjid-u madrasa va har bir xonadon janggohga
aylanadi. Uzoq davom etgan ko‘cha janglarida minglab mo‘g‘ul
askarlari halok bo‘ladi. Mo‘g‘ullar to shu paytgacha Movarounnahrning
hech bir shahrida bunchalik qurbon bermagan edilar.
Bu qonli kurash yetti oy davom etgan.
Chingizxon Najmiddin Kubroga ahli a’yonlari, barcha yor-u
do‘stlari bilan shahar tashqarisiga chiqib, jon saqlashni taklif
etgan. Ammo shayx Chingizxon taklifini rad qilgan. Oqibat
son jihatidan teng bo‘lmagan dushman bilan olib borilgan
shiddatli jangda og‘ir yaralangan Najmiddin Kubro o‘lim
oldida tig‘ tutgan mo‘g‘ul sarboziga tashlanib, qahramonlarcha
halok bo‘ladi. Ilojsizlikdan holi tang bo‘lib, taslim bo‘lgan Urganch
bosqinchilar tomonidan talon-toroj qilinadi. Shaharning
bosh ihota to‘g‘oni buzib yuboriladi. Urganchni suv bosib vayron
bo‘ladi.
5. 1370-yilning bahorida Amir Temur butun qo‘shinlari bilan
kuchli raqib – Balx hukmdori Amir Husaynga qarshi yo‘lga
chiqadi. Qo‘shin Termiz yaqinidagi Biyo qishlog‘iga yetganida
uning huzuriga taniqli ulamolardan Sayyid Baraka tashrif
buyuradi. Sayyid Baraka Amir Temur faoliyatini qo‘llabquvvatlab,
unga Oliy hokimiyat ramzi nog‘ora bilan bayroq
tortiq qilib, uning buyuk kelajagidan bashorat qiladi. Bu voqea,
shubhasiz, siyosiy ahamiyatga ega edi. Chunki nog‘ora bilan
bayroq, musulmonlar odatiga ko‘ra, toj-taxt ramzi bo‘lib, uni
oliy martabali ruhoniyning qo‘lidan olish tez orada uning tojtaxt
va saltanat egasi bo‘lishligiga ishora edi.