дeтeй. М.: ТТС «Сфeра»,1999.
Differensial psixologiya (lot.differentia-farq) psixologiyaning bir qismi
bo`lib, kishilar o`rtasidagi individual psixologik farqlarni o`rganadi.Kishilar
o`rtasidagi indviduval farq nima? SHuningdek, Differensial psixologiya faqat
kishilar orasidagi farqlarnigina emas, balki guruhlar orasidagi individual
farqlarni ham o`rganadi. Psixik xodisalarning («Psixik xodisalar»-deganda nimani
tushinasiz?) individual xususiyatlari va yosh o`zgarishlari Differensial
psixologiyaning o`rganish obhekti hisoblanadi.Differensial psixalogiya qanday
fan?
Differensial psixologiya termini birdaniga paydo bo`lgani yo`q. Avval
psixologiyaning bir qismi sifatida «xarakterologiya», «etalogiya», «Individual
psixologiya», «Maxsus psixologiya» kabilar paydo buldi. Keyinchalik fan sifatida
Differensial psixologiya umumiy psixologiyaning qonuniyatlari paydo bo`lgandan
keyin bu haqida tortishuvlar, baxslar asosida, qonuniyatlarni barqarorlashtirish va
turli («Tipologik indvidual xususiyatlar»- deganda nimani tushinasiz?) kishilarni
psixologik tipalogik- individual xususiyatlarini yoritish jarayonida paydo buldi
CHunki tajriba talab qiladigan psixologiya kishilarning individual va guruh
xususiyatlarini bilmasdan turib rivojlanishi mumkin emas edi.
XIXasrning 20 yillarida paydo bo`lgan Differensial psixologiyaning diqqat
markazida o`zaro individual xususiyatlar, turli yoshdagi kishilarning qobiliyatiga
xos xususiyatlar, maktab dasturidagi bilimlarni o`zlashtirishni muvaffaqiyati,
rivojlanishi va uni tipi , turadi. temperament va xarakteridagi farqlarni yoritib
berish turar edi. Keyinchalik Differensial psixologiya doirasiga ichki
o`zgarishlarning individual xususiyatlarini o`rganish masalasi kiritildi.
SHuningdek, psixik funktsiyalarning yosh o`zgarishi bilan mashq va ta`limni
rivojlanib borishi psixologik qonuniyatlarning oshib borishi, turli qobiliyatlarning
barqarorlashuvi turli qobiliyatlarning shakllanishi, xotira turlari, diqqat, tafakkur,
sezgirlikning ortib borishi kabi masalalarni o`z ichiga ola boshladi.
Maxsus psixologiya masalalari yahni sinfiy, milliy,professionallikning jami
psixologik farqlari va xozirgi kunda etnopsixologiya masalalar ham Differensial
psixologiya soxasiga kirib keldi.
Differensial psixologiya termini 1900 yili nemis psixologi V. SHterno
tomonidan kiritildi. Differensial psixologiyaning (asosiy vazifasi) xozirgi kunda
bolalarning, maktab o`quvchilarining individual tipologik xususiyatlarini
aniqlashda ham muxim ahamiyat kasb etmokda. Ko`pchilik pedagoglar
o`quvchilarning individual tipologik xususiyatlarini ilmiy nazariy tomondan (
yahni fizika- matematika, ximiya, biologiya…) tashkil etishni tavsiya etadilar.
Bahzi bir o`qituvchilar esa o`quvchilarning ilmiy- texnik yo`nalishlariga qarab
farqlashni maqsadga muvofiq ko`radilir.
Xozirgi zamon Differensial psixologiya fani oldida yana yangi muammolar
(Xozirgi zamon Differensial psixalogiya oldida qanday muammolar bor?) yahni
iqtidorli bolalarni individual xususiyatlari va ularni boshqa bolalardan tipologik
farqlari masalasi, ularga Differensial ta`lim berish va qobiliyatlarini shakllantirish
(maxsus va umumiy qobiliyatli bolalar ), ta`limni individuallashtirish kabilar
paydo bo`ladi.
(Umumiy ta`limda bolalarning o`rtacha rivojlanishi darajasi hisobga olinar edi.
Yaxshi o`zlashtiruvchi, qoniqarli va yomon o`zlashtirishning o`rtacha miqdoriga
qarab tashkil etiladi). Ta`limni individuallashtirish printsipi o`qitishda
o`quvchilarning real tiplariga tayanish zarurligiga asoslanadi. Buni
programmalashtirilgan ta`lim juda yaxshi amalga oshiradi. Lekin odatdagi ta`lim
sharoitida bu printsipni tadbiq etish mumkin. O`quvchilarning individualpsixologik
xususiyatlari ta`limning ayrim metodlari va usullarini tanlash hamda qo`llash
vaqtida uyga berilgan topshiriqlarni qismlarga bo`lishda, sinf va sinov ishlarining
variantlarini qiyinchilik darajasiga qarab aniqlashda hisobga olinadi.
O`quvchi tafakkurining individual xarakteristikasini, uni biron bir tipga
mansub ekanligini aniqlash, (N.A.Menginskaya bilan D. N Bogoyavlenskiy
aytganidek), o`quvchi nimani o`zlashtirgan va nimani o`zlashtirmaganligini bilish
bilan emas, balki o`quvchining fikrlash faoliyatidagi individual xususiyatlarni ham
shaxsning ayrim xususiyatlarini, o`qishga munosabatini, qiziqishini, o`qishdagi
emotsional-irodaviy soxalarining xarakterli ko`rinishlarini aniqlab olish bilan
xarakterlanadi.
Shaxs tarkib topishi jarayonining psixologik qonuniyatlarini,(SHaxs tarkib
topishini qanday qonuniyatlari mavjud?) Ahlokiy odatlar va ishonch-ehtikod tarkib
topishining qonuniyatlarini bilmay turib, psixik taraqqiyotining yosh dinamikasi
bioijtimoiy (bio-hayot), xronalogik va strukturaviy tomonini bilmasdan turib
to`g`ri ta`lim-tarbiya berish mumkin emas. Chunki turli yosh davrlar o`zining
anotomofiziologik va psixologik xususiyatlari bilan farqlanadi. Shuningdek ular
bolaning yashab turgan ijtimoiy hayoti, muxiti, ta`lim- tarbiya va uning bolaga
tahsiri, taraqqiyotining yosh dinamikasi, taraqqiyot bosqichlarining o`ziga xosligi
bilan bir- biridan farqlanadi. Individual shaxs biologik tuzilishga mansubligi;
bumuxit(qulay, noqulay),ijtimoiy ta`lim–tarbiya, faollikka munosabat bilan
xarakterlanadi.
Bog`cha yoshi, kichik maktab yoshi orasidagi, o`rta maktab yoshi va katta
maktab yoshi orasidagi tipologik farqlar esa shaxs taraqqiyotida, uni shakllanishida
muxim ahamiyat kasb etadi. SHunga binoan psixik taraqqiyotning yosh dinamikasi
quyidagicha izoxlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
