Modernization of Higher Education in Central Asia through New Technologies (HiEdTec)

Central Asia through New Technologies 
(HiEdTec)
6 
Kompyuter tarmoqlarining topologiyalari
Tarmoq tushunchasi haqida 1 bo’limda qisqacha izohlangan bo’lsada, tarmoq 
ikki yoki unda ortiq bo’lgan tarmoq xizmatlari (matn, ovoz, video, chat va boshqa 
xizmatlar) foydalanuvchilari o’rtasida o’zaro ma’lumot almashish jarayonini taqdim 
etuvchi qurilmalar, dasturiy ilovalar, dasturiy ta’minot va uzatish muhitlarining 
majmuasidan tashkil topadi. Tarmoqlarning ko’p turlari mavjud bo’lib, faqat keng 
tarqalgan tarmoq turlariga mahalliy tarmoq (LAN) va global tarmoqlarini (WAN) 
misol qilib keltirish mumkin. Juda ko’p hollarda shahar tarmoqlari (MAN) ham 
global tarmoqlari sifatida etirof etiladi (1 bo’limga qarang). WAN tarmoqlarida 
kompyuterlar bir-biri bilan uzoqroq yoki global miqyosida turli operatorlarning 
aloqa liniyalari, radio to’lqinlari yoki boshqa ulanish vositalari orqali ulanadi. 
Tarmoqlar odatda uchta xususiyat ko’ra tasniflanadi: topologiya, aloqa protokollar 
va arxitektura. 
Tarmoq topologiyasi - bu aloqa kanallari va xostlarni bir-biri bilan o’zaro 
bo’glanishini tashkil etilishi usullari tushuniladi, ya’ni kompyuterlarning fizik va 
mantiqiy jixatdan o’zaro bog’lanishiga tarmoq topologiyasi deyiladi. Tarmoqning 
fizik topologiyasi deganda tarmoqdagi qurilmalarning fizik joylashuvi va o’zaro 
uzatish muhitlari orqali bog’lanilishi tushunilsa, mantiqiy topologiyada esa 
tarmoqning qurilmalari o’rtasida qanday ma’lumot uzatilishi va qabul qilinishi 
tushuniladi. Tugunlar orasidagi masofa, fizik jixatdan o’zaro bo’lanishi, ma’lumot 
uzatish tezligi yoki signal turlari ikki xil tarmoq o’rtasida farq qilishi mumkin, ammo 
ularning mantiqiy topologiyalari bir xil bo’lishi mumkin. Tarmoqning fizik 
topologiyasi - bu OSI modelining fizik pog’onasi orqali ifodalanadi. 

---