Моделлаштириш назариясининг умумий қоидалари Физик моделлаштириш-бу … 7

Ўз-ўзини ташкил қилиш тизимлари

16.4. Ўз-ўзини ташкил қилиш тизимлари

Ўз-ўзини ташкил этувчи ёки ривожланаётган тизимлар синфи бир қатор хусусиятлар, хусусиятлар билан тавсифланади, улар, қоида тариқасида, тизимда мақсадли бўладиган фаол элементлар мавжудлигидан келиб чиқади. Бу иқтисодий тизимларнинг техник тизимларнинг ишлашига нисбатан ўз-ўзини ташкил этувчи тизимлар хусусиятларини билдиради:
• тизимнинг индивидуал параметрларининг стационар бўлмаганлиги (ўзгарувчанлиги) ва унинг хатти -ҳаракатларининг стохастиклиги;
• муайян шароитларда тизимнинг хатти -ҳаракатларининг ўзига хослиги ва олдиндан айтиб бўлмайдиганлиги. Тизимнинг фаол элементлари мавжудлиги туфайли ўзига хос "ирода иродаси" пайдо бўлади, лекин айни пайтда унинг имкониятлари маълум турдаги тизимга хос бўлган мавжуд ресурслар (элементлар, уларнинг хоссалари) ва тизимли бўғинлар билан чегараланади;
• яхлитлик ва асосий хусусиятларни сақлаган ҳолда, унинг тузилишини ўзгартириш ва хулқ -атвор вариантларини яратиш қобилияти (техник ва технологик тизимларда, структуранинг ўзгариши, қоида тариқасида, тизимнинг ишини бузилишига ёки ҳатто мавжудлигини тўхтатилишига олиб келади.
бунақа);
• энтропик (тизимни бузувчи) тенденцияларга қаршилик кўрсатиш қобилияти. Фаол элементларга эга бўлган тизимларда энтропиянинг кўпайиш мунтазамлиги бажарилмайди, ҳатто негентропик тенденциялар, яъни ўзини ўзи ташкил қилиш кузатилади;
• ўзгарувчан шароитларга мослашиш қобилияти. Бу безовта қилувчи таъсирлар ва шовқинларга нисбатан яхши, лекин мослашув тизимни бошқаришни қийинлаштирадиган ҳаракатларни бошқаришда намоён бўлганда ёмон бўлади; • мақсадга эришиш қобилияти ва мажбурияти; • асосий мувозанат.

32. Тизимларнинг очиқлик даражасига кўра таснифи (ёпиқлик, ёпиқлик)

17. Тизимларнинг очиқлик даражасига кўра таснифи (ёпиқлик, ёпиқлик)

Очиқ тизимлар - бу атроф -муҳит билан энергия, материя ва маълумот алмашадиган тизимлар. Очиқ тизимларда тартибнинг ўз-ўзини ташкил қилиш, мураккаблашиши ёки ўз-ўзидан пайдо бўлиши ҳодисалари пайдо бўлиши мумкин.
Ёпиқ тизимлар атроф -муҳит билан фақат энергия ва ахборот алмашади.
Йилда яккаланиб тизимлари, ҳар қандай алмашув чиқариб ташлансин.
18. Юмшоқ ва қаттиқ тизимлар.
Чекланд П.Б. қаттиқ ва юмшоқ тизимлар орасидаги фарқни киритди.
Қаттиқ тизимлар шу билан тавсифланадики, бундай тизимлар учун ечимни маълум даражада "оптималлаштиришга" ҳаракат қилганда, муҳандислик методологияси натижаларни, эришиш мумкин бўлган мақсадларни ва вазифаларни аниқлашга имкон беради.
Юмшоқ тизимлар жуда мураккаб, тушунарсиз ва кўпинча тушунарсиз ҳодиса сифатида тавсифланади, бунинг учун аниқ мақсадлар қўйиб бўлмайди ва такомиллаштиришга эришиш учун ўрганишни талаб қилади. Бундай тизимларнинг мавжудлиги фақат ижтимоий ва сиёсий соҳалар билан чегараланмайди.

32.