Moddiy nuqta kinematikasi

3. Yakuniy bosqich (10 daqiqa)	Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kеlgan savollarga javob bеradi, yakunlovchi xulosa qiladi. Talabalarga uyda hisoblash uchun 2 yoki 3 ta masala masalalar taqdim etadi.
Savollar bеradilar. Vazifani yozib oladilar.

B.B.B. texnikasi

№	Mavzu savoli	Bilaman	Bilishni xohlayman	Bildim
1	Mexanik ishni tariflang.
2	Potensial energiya formulasi yozing.
3	Kinetik energiya formulasi yozing.
4	Kuchlar bajargan ishlarini ifodasini tariflang.

Masala yechish namunalari
1. Yuqorga ko’tarilayotgan samolyot h=5km balandlikda v=360km/s tezlikka erishadi. Samolyotning tezligini oshirishga sarf bo’lgan ishdan ko’tarilgan o’zlik kuchiga qarshi bajarilgan ish necha marta katta?

Berilgan	Yechilishi
h=5km	Og‘irlik kuchining bajargan ishi A1= mgh. Samolyot tezligining o’zgarishda bajarilgan ish
h-?

Masala shartiga ko’ra
javob: 10 marta katta.
2. Avtomobilning og‘irligi 9,8^.10³N. avtomobil harakatlanayotganda unda o’z og‘irligining 0,1 qismiga teng bo’lgan o’zgarmas ishqalanish kuchi ta’sir qiladi. Avtomobil 0,5km masofada o’z tezligini dan gacha oshirish uchun, uning dvigateli qancha miqdorda benzin sarf qiladi? Dvigatelning foydali ish koeffisienti 20%. Benzinning issiklik berish qobiliyati ga teng.

Berilgan:	Yechilishi:
P=9,8^. 10^3N Fish=0,1P=0,1^.9,8^.10^3N=9,8^.10N S=0,5km=500m V1=10km/soat V2=40km/soat =20%=0,2 q=4,6^.10^7 j/kg m - ?	Energiyaning saqlanish qonuniga ko’ra yoqilgining yonish issiqlik miqdori avtomobilning harakatlanishga va ishqalanish kuchiga qarshi bajarilgan ishga sarf o’ladi.

Foydali ish koeffisienti bundan javob: m=0,06kg.
3. Ikkita shar parallel iplarga bir-biriga tegadigan qilib osib qo’yilgan. Birinchi sharning massasi m₁ = 0.2 kg, ikkinchisiniki m₂ = 0.1 kg. Birinchi sharni og‘irlik markazi h = 4.5 sm balandlikka ko’tariladigan qilib og‘dirilgan va qo’yib yuborilgan. To’qnashuvlar: 1) elastik, 2) noelastik bo’lganda sharlar qanday balandlikka ko’tariladi?
Yechish: 1- hol. Absolut elastik urilish uchun impulsni va energiyani saqlanish qonunlarini shu sharlar sistemasiga tatbiq etamiz:
, (1)
, (2)
bu yerda, х₁,х₂ – sharlarning urilishgacha bo’lgan tezliklari (masala shartiga ko’ra х₂= 0), u_1. u₂ – sharlarning urilishdan keyingi tezliklari.
Sharlarni tezliklarini ularni ko’tarilish balandligi h₁ va h₂ orqali ifodalab olamiz. Mexanik energiyaning saqlanish qonuniga asosan sharlarni eng pastki nuqtadagi kinetik energiyasi sharlarni eng yuqori ko’tarilgandagi potensial energiyasiga tengdir.
; ; ,
bu yerdan ; ; .
Bu ifodalarni (1) va (2) formulaga qo’yib quyidagilarni yozamiz:
. (1’)
, (2’)
bularni quyidagicha o’zgartirib yo’zib olamiz:
, (1”)
, (2”)
bundan (2") ni (1") ga bo’lamiz
. (3)
(3) ni (1") ga qo’yamiz:
(4)
(2") va (4) lardan foydalanib:
. (5)
(4) va (5) formulalarga berilgan son qiymatlarni qo’yib hisoblab quyidagilarni topamiz:
м va м.
2-hol. Absolut noelastik urilish uchun sharlarning urilishdan keyingi birgalikdagi tezligini impulsning saqlanish qonunidan topamiz:
. (1)
Mexanik energiyani saqlanish qonunidan foydalanib sharlarning umumiy tezligini va ularning ko’tarilish balandligini topish mumkin:
, (2)
ikkinchi tomondan:
. (3)
(2) va (3) dan foiydalanib:
va . (4)
(1) va (4) tenglamalarni birgalikda echib:
= 0.02 m.

4. 
   Vertikal o’q atrofida aylana oladigan gorizontal platforma chekkasida odam turibdi. Agarda odam plaftorma chekkasidan х = 2 m/s tezlik bilan yursa platforma qanday щ burchakli tezlik bilan aylanadi? Odamning massasi 80 kg, plaftormaning inersiya momenti I = 100 kg·m_2. uning radiusi 2m. Odamnimasala shartida moddiy nuqta deb qarash kerak.