Moddiy nuqta kinematikasi

3. Yakuniy bosqich (10 daqiqa)	Mavzu bo’yicha talabalarda yuzaga kеlgan savollarga javob bеradi, yakunlovchi xulosa qiladi. Talabalarga uyda hisoblash uchun 2 yoki 3 ta masala masalalar taqdim etadi.
Savollar bеradilar. Vazifani yozib oladilar.

B.B.B. texnikasi

№	Mavzu savoli	Bilaman	Bilishni xohlayman	Bildim
1	Elektr toki mavjud bo’lishi shartlarini, tok kuchi va zichligiga ta’riflang.
2	Manbaning EYuKsi, kuchlanishi va potensiallar ayirmasi orasida qanday farq borligini tushuntiring
3	Zanjirning bir jinsli va bir jinsli bo’lmagan qismlari uchun Om qonunini differensial va integral ko’rinishlarini yoza bering.
4	Tarmoqlangan elektr zanjirlari uchun Kirxgof qoidalarini ta’riflab, tushuntiring.

Masala yechish namunalari1-masala. Qarshiligi R=100 Om bo’lgan potensiallar tok manbaiga ulangan. Uning E.Yu.K. =150 V va ichki qarshiligi r=50 Om (I-rasm). Qarshiligi R=500 Om bo’lgan potensiometrni qo’zg’almas va qo’zg’aluvchan klemmalarini o’rtasiga ulangan voltmetrni ko’rsatishi nimaga teng bo’ladi? Shu nuqtalar orasida voltmetr bo’lmaganda kuchlanish nimaga teng bo’ladi?
Yechish: A va B nuqtalarga ulangan voltmetrdagi kuchlanish
(1)
formula bilan topiladi.
Bu yerda I₁ -zanjirni tarmoqlangan qismidagi tok kuchi, R₁-bir-biriga parallel ulangan voltmeter qarshiligi R_v bilan potensiometr qarshiligi yarmisini natijaviysi
, yoki . (2)
Zanjirning tarmoqlanmagan qismidagi tok kuchi
, (3)
bu yerda R₃- tashqi zanjirning qarshiligi va u
(4)
ga teng. Endi (2), (3) va (4) lardan foydalanib,
(5)
ni topamiz. Bu hisoblash formulamizga son qiymatlarini qo’yamiz: A va B nuqtalar orasida voltmetr ulanmagandagi kuchlanish U₂, kuyidagicha aniqlanadi:
, (6)
bu yerda U₂ -yopiq zanjir uchun Om qonunidan topiladi. Demak,
, (7)
Hisoblaymiz:
V (8)

2

-masala. E.Yu.K.lari bir hil bo’lgan uchta manbaga bir hil qarshiliklar ulanib (2-rasm) zanjir hosil qilingan. Hamma qarshiliklarda ajraladigan umumiy quvvat topilsin. Manbalarning ichki qarshiliklari e’tiborga olinmasin.
Yechish: zanjirning har bir qismida ajraladigan quvvat
(1)
ga teng. Bu yerda i-qaralayotgan zanjir bo’lagining tartib raqami, I_i-undagi tok tok kuchi, R_i-uning qarshiligi. Butun zanjirda ajraladigan quvvat
(2)
Masalani Yechish uchun zanjirning har bir qismidagi I₁,I₂ na I₃ tok kuchlarini bilish kerak. Buning uchun Kirxgof qonunidan foydalanamiz. Konturni soat strelkasiga teskari yo’nalishda aylanib o’tishga kelishib, abcd va cdfl yo’nalishlarini 2-rasmda ko’rsatilgandek olamiz. U holda ”b” tugun uchun tenglama Kirxgofni I-qonuni asosida quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi:
, (3)
abcd va cdfe konturlar uchun Kirxgofni 2-qonunidan foydalanamiz, quyidagi tenglamalarni tuzamiz
I₁R+I₂R= , (4)
I₁R+I₃R= . (5)
(3), (4) va (5) tenglamalarni birgalikda echib, tok qiymatlarini topamiz;
,
Bu ifodalarni (2)ga qo’yamiz:
P= . Demak,