Моддий ресурслар ва улардан фойдаланиш таҳлилининг аҳамияти, вазифалари ва манбалари

Download 314 Kb. bet 6/8 Sana 08.06.2022 Hajmi 314 Kb. #644477

Bog'liq
Моддий ресурслар билан таъминланиш ва улардан фойдаланиш кўрсаткичларининг таҳлили

Жами:	5738,8	6019,6	7138,4
13673

Материаллар сиғимини ҳисоблаш учун зарур бўлган ялпи маҳсулот кўрсаткичлари 22-23 жадвалларда келтирилган.

Энди, юқорида 22-24 жадвалларда келтирилган ҳисоб-китоб маълумотларидан фойдаланиб, материаллар сиғимининг омилли таҳлилини амалга ошириш мумкин.
Материаллар сиғимининг омилли таҳлилига ўтишдан олдин уни ифодаловчи қуйидаги занжирли боғланиш кўрсаткичларини ҳисоблаб олиш зарур:
I.
II.
III.
IV.
V.
Шу ҳисоб-китоблардан кейин материаллар сиғими динамикаси таҳлилини бажариш мумкин.
Ҳисобот йилидаги (V-боғланишдаги) материаллар сиғими кўрсаткичидан базис йилидаги (I-боғланиш) кўрсаткичини чегириш орқали унинг умумий ўзгариши аниқланади.

Демак, ҳисобот йилида 1 сўмлик пахта ялпи маҳсулоти учун 18,2 тийинлик, базис йилида 8,9 тийинлик материал ресурслар сарф бўлган, оқибатда материаллар сиғими даражаси ҳисобот йилида 9,3 тийинга ёки 104 % га ошган. Материаллар сиғими даражасининг ошиши моддий ресурслардан фойдаланиш самарадорлигининг пасайганлигини билдиради. Бошқача айтганда материаллар қайтими даражаси пасайган. Базис йилида 1 сўмлик материал харажат ҳисобига 11,2 сўмлик ялпи маҳсулот ишлаб чиқарилган:

Ҳисобот йилида эса – 5,5 сўмлик маҳсулот ишлаб чиқарилган:

Демак, материаллар қайтими 5,7 сўмга ёки 50,9 % га камайган.
Материаллар сиғими даражасининг ўзгариши 4 та омил ҳисобига содир бўлган.
1-омил – маҳсулот миқдори ва таркибий тузилиши ўзгаришининг таъсири:

Демак, маҳсулотлар таркибий тузилишида ўзгариш содир бўлмаганлиги учун материаллар сиғими даражасига ушбу омил таъсир қилмаган. Биз бу ерда фақат битта маҳсулот – пахта бўйича кўриб чиқдик. Шунинг учун таркибий ўзгариш бўлган эмас. Агар 2 ва ундан ортиқ маҳсулот бўйича таҳлил амалга оширилганда албатта ушбу омил таъсири бўлган бўлар эди.
2-омил – маҳсулот баҳоси ўзгаришининг таъсири:

Демак, ҳисобот йилида 1ц. пахтанинг ўртача баҳоси базис йилидаги баҳосига нисбатан 2016 сўмга ёки 11,3 % га ошган. Натижада у ҳисобот йилидаги ялпи маҳсулот қийматини ошириб, 1 сўмлик маҳсулот учун сарф бўлган материал харажатлар ҳажми (материал сиғими)ни 0,9 тийинга ёки 10,1 фоизга камайишига олиб келган.
3-омил – бир-бирлик маҳсулот учун сарфланган материал ресурслар миқдори ўзгаришининг таъсири:

Демак, маҳсулот бир бирлиги учун сарф бўлган материал ресурслар миқдорининг ошиши натижасида материаллар сиғими даражаси ҳисобот йилида базис йилига нисбатан 1,5 тийинга ёки 18,8 фоизга ошган.
4-омил – истеъмол қилинган бир бирлик материал ресурслар қиймати ўзгаришининг таъсири:

Демак, истеъмол қилинган 1 ц. материал сарфлар қийматининг ошиши натижасида 1 сўмлик маҳсулот ҳисобига тўғри келадиган харажатлар ҳажми (материаллар сиғими) 8,7 тийинга ёки 91,6 фоизга ошган.

Ушбу 4 та омил таъсирларининг йиғиндиси материаллар сиғими кўрсаткичининг умумий ўзгаришига тенг келиши керак.
Юқоридаги ҳисоб китоблардан кўриниб турибдики, материаллар сиғимининг ўзгаришига 1- омил таъсир қилмаган, қолган уч омил таъсир қилган, натижада у базис йилига нисбатан 104 % га ошган (демак моддий ресурслардан фойдаланиш даражаси икки мартадан зиётроқ миқдорга камайган). Унга баҳонинг ўзгариши ижобий, сарфланган материал ресурслар миқдори билан қийматининг ўзгариши салбий таъсир қилган.
Материаллар сиғими даражасини пасайтириш учун қуйидаги мавжуд имкониятлардан фойдаланиш зарур:
1. Сарфланган материал ресурслар миқдорини тежаш чораларини кўриш зарур. Таҳлил қилинган даврда уларнинг сарф бўлган миқдори 18,8 % га ошган, натижада материаллар сиғимини ошишига олиб келган.
2. Материал ресурсларни арзонроқ нархларда сотиб олиш чораларини кўриш зарур. Уларнинг қиймати таҳлил қилинаётган даврда 91,6 % га ошган, натижада материаллар сиғими даражасининг кескин ошиб кетишига сабабчи бўлган.
3. Маҳсулотларни сотиш баҳосини янада ошириш чораларни кўриш зарур. Сотиш баҳосининг ўсиш даражаси сотиб олинаётган моддий ресурслар нархининг ўсиш даражасидан юқори бўлмаса, моддий ресурслардан фойдаланиш даражаси албатта пасаяди.

Download 314 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham: