Moddalarning kimyoviy texnologiyasi

Ohaktoshni  kuydirishga  tayyorlash. 
O haktosh  b o'laklarinin g 
iloji boricha bir xil  o'Icham da bo'lishi  ohakning sifatli  kuydirilishini 
ta’m inlaydigan  m uhim   shartlaming biridir.  Bu shartga shu sababdan 
rioya  q ilin ish i  kerakki,  birin ch id an ,  kuydirish  m uddati  o h ak - 
toshlam ing  o 'Ich am ig a  b o g'liq ,  ikkinchidan,  bir  xil  o 'lch am d agi

---

ohaktosh  b o ‘ laklari  nisbatan  an ch a  katta  b o ‘shIiq  hosil  qilad i,  shu 
bilan  shaxta pechlarda gazlarga  kam   qarshilik k o ‘rsatiladi.  Y irik  va 
m ayda ohaktosh  bo'laklari aralashiga kuydirilsa,  ohakning bir qismi 
chala,  bir  qismi  esa  o ‘ ta  pishib  ketadi.
Buning  sababi  shundaki,  pechga  o 'lch am i  har  xil  ohaktosh 
solinganda yirik bo'laklari o g‘ ir bo‘ lganligidan  pechning chekkasida 
ham da  m ayda  b o ‘ laklar  esa  o ‘ rtasi  (m arkazi)da  to ‘ planib  qoladi. 
O haktosh  b o'laklari  q an chalik  kich ik  b o 'lsa ,  sh un ch alik  shixta 
gazlarning  o ‘ tishiga  k o'pro q  qarshilik  ko'rsatadi.  T u tu n -g az lar va 
yo q ilg ‘ in in g y o n ish i  ham da  ohakning  sovishi  uchun  zaru r b o 'lgan  
havo qarshiligi  kam roq joylard an   o 'ta d i.  N atijada  pech  m arkazida 
shixta  yetarli  darajada  pishm aydi  va  yo q ilg'in in g  talaygin a  qism i 
yo n m ay  qolishi  m um kin.
O haktoshlar  kuydirish  uchun  saralash  vaqtidayoq  tegishlicha 
ta y y o rla n a   b o sh lan ad i.  O d atd a  saralash   p aytid a  o h a k to sh la r 
m aydalanadi.  C hun ki  ohaktosh  b o 'lak lari  k o 'p in ch a  ju d a   katta, 
y a ’ ni  5 0 —60 sm  gacha  va  undan  ham   katta  o 'lch am lard a b o 'lad i.
O h ak tosh n i  q an ch alik   k a tta -k ich ik   o 'lc h a m d a   m a y d a la sh  
kerakligi  odatda  ishlatiladigan  pech   turiga  b o g'liq  b o 'la d i.  Shaxta 
pechda kuydirilganda ko'ndalangiga  20—40,  40—80 va 80— 12 0   mm 
kelad igan   o h ak to sh lar  a lo h id a -a lo h id a   pishad i.  80— 1 2 0   m m  
b o 'lak lar  faqatgina shu  vaqtgacha  ishlatib  kelinayotgan  pech lard a 
kuydiriladi.  Chunki  ohaktosh b o'laklari  katta bo'lgani  uchun  ularni 
uzoq  vaqt  kuydirishga  to 'g 'ri  keladi.  Y a n g i  pechlar  qurayotganda 
esa  20—40 va 4 0 —80  mm  o'lch am dagi  ohaktoshlardan foydalanish 
zarur.  A ylan m a  pechlarda  kuydirilayotganda  5 —20  va 2 0 — 40  mm 
o 'lch am d ag i  ohaktoshlar  ishlatiladi.
M aydalash jarayoni  yopiq yoki  o ch iq  sikl b o 'yich a olib  borilishi 
mumkin.  Ochiq sikl bo'yicha  ishlatilayotganda,  material  m aydalagich 
ap p aratid an   faq at  bir  m arta  o 'tk a z ila d i.  Y o p iq   sikl  b o 'y ic h a  
ishlayotganda esa yirik bo'laklar yana qaytadan  m aydalanadi.  Ochiq 
sikl  b o 'y ich a  ishlayotganda  m aydalangan  m ahsulot  har  x il,  y a ’ni 
chang-kukundan tortib  m aydalagich  chiqish  teshigining eni baravari 
k elad igan   o 'lc h a m d a g i  p a rc h a la rd a n   iborat  b o 'la d i.  B u n d a y  
m ahsulotdagi  tovar-fraksiya  unchalik  k o 'p   bo'lm ayd i,  odatda  50%  
dan  kam rog'ini  tashkil  etadi,  qolgan  qism i  esa  chiqindiga  chiqib 
ketadigan  m ayda-chuydalardan  iborat bo'ladi.  M aydalashning yopiq 
sikli  nisbatan  ko'proq  —  60—70%   tovarli  fraksiya  olishga  imkon 
beradi.  Shun ing  uchun  ham  bir  xil  fraksiya  kattalikdagi  m ahsulot 
olish  uchun  m aydalashning  ana  shu  usuli  qo'llan iladi.

---

M ayd alash -saralash   qurilm asi  quyidagicha  ishlaydi.  K on dan  
tashib  keltirilgan  ohaktosh  qabul  qiluvchi  bunkerga  solinadi,  u 
yerdan  plastinka ta ’ m inlagich  yordam ida bir tekisda  panjara to ‘ rga 
uzatib  turiladi.  T o ‘ r  panjaralari  orasidan  o ‘ tm agan  yirik  b o 'lak lar 
m ayd alagich ga,  m aydalari  esa  saralagich  sim   g ‘ alvirga  yuboriladi. 
M ayd alagich d a  m aydalangan  m ahsulot  ham   ana shu sim  g'alvirga 
tushadi.  Saralagich   sim  g ‘alvir  odatda  bir  necha  elakdan  iborat 
b o ‘ ladi.  Elaklam ing soni  bo‘ lak o ‘lchamlari  soniga bog'liq.  Yuqorigi 
elakd an   o 'tm agan   yirik   ohaktosh  b o ‘ laklari  yana  m aydalashga 
yu b orilad i,  har  qaysi  elakdan  ushlanib  qolgan  m ayda  b o'laklari 
esa  saralagich  sim  g ‘ alvir  ostiga  o ‘ rnatilgan  bunkerning  tegishli 
b o 'lim lariga  to‘ kiladi.
O haktosh  b o ‘lak larin in g  o ‘ lcham lari  va  fraksiyan in g  talab 
qilin ayotgan   yirikligiga  qarab  bir  yoki  ikki  po g'o n ali  m aydalash 
c h iz m a si  q o 'lla n ila d i.  B ir   p o g 'o n a li  c h iz m a   b o 'y ic h a   m ay- 
d alayo tgan d a  m aterial  bitta  m ayd alagichd a  m aydalanadi.  Ikki 
p o g 'o n a lid a   esa  k e tm a -k e tig a   ikki  m a y d a la g ic h d a n   o 'ta d i: 
birinchisining  chiqish  teshigi  katta,  ikkinchisiniki  kichik  b o'lad i. 
M aydalan gan   m ahsulot  shu  orada  yana  bir  bor  saralanishi  ham  
m um kin.
Q an day tipdagi  m aydalash  apparatini  tanlash  xom ashyo  turiga 
b o g 'liq .  M isol  uch un ,  zich  ohaktoshlar  ja g 'li  m aydalagichlarda 
m aydalanadi.  B o 'sh   karbonat jin slar,  asosan,  b o 'rn i  m aydalashda 
ulam i  ishlatib bo'lm aydi.  C hunki  m aydalagichlarga yopishib qolishi 
m um kin.  Shun ing  uchun  tishli  valslar  ishlatiladi.
Z ic h   o h ak tosh lar  S M — 1 1 A   va  S M - 1 6   A   m arkali  m ayd a­
lagichlarda  yaxshi  m aydalanadi  (
1 1
-jadval).
1 l-ja d v a l.
Ja g ‘li  maydalagichlarning  texnik  tavsifi.