Moddalarning kimyoviy texnologiyasi

IV bob.  Ohak  texnologiyasi
15.  Havoda  qotadigan  ohak
H avoda qotadigan ohak deb,  tarkibida 
8
% gacha gil qo'shilm alar 
b o 'lgan  va erib yopishib qolm aydigan qilib bir 
m e ’ y o r d a  
kuydirilgan 
o h ak tosh lam i  m ayda  tuyish  natijasida  hosil  b o 'lad igan   havoda 
q otu vch an   b o g'lo vch i  m oddalarga  aytiladi.
H ali tuyilm agan kuydirish m ahsuloti so'ndirilm agan kesak ohak 
(q a y n a m a )  d eb   a ta la d i.  U   sh u   h o lic h a   b o g 'lo v c h i  m o d d a 
hisoblanm aydi va uni  qorishm a  ham da beton  tayyorlashda  ishlatib 
b o 'lm ay d i.  B o g 'lo v c h i  m odda  bo'lish i  uchun  kesak-ohak  m ayda 
tuyilishi  zarur.
K e sak -o h ak n i  m aydalashning  ikki  usuli  q o 'llan ilad i:
—  m exanik usul  — zo'ldirli yoki boshqa tegirm onlarda tuyiladi;
—  so'n dirish usuli  —  ohak bo'laklariga suv bilan  ta’sir qilinadi; 
sh u n d a  o h a k   o 'z - o 'z id a n   m ayd a  z a rrac h alarg a  p a rc h alan a d i 
(d ispergirlan ad i).
K e sa k -o h a k   q an d ay  usulda  m aydalanganiga  qarab,  havoda 
qotadigan  tovar  ohakning  quyidagi  turlari  bo 'lad i:
—  k e s a k - o h a k   (q a y n a m a )n i  m e x a n ik   u su ld a   m a y d a la b  
tayyorlan ad igan   so'n d irilm agan   tuyilgan  ohak.  U   tarkiban  asosan 
kalsiy  oksididan  tashkil  topgan  b o 'lad i;
—  k esak-oh ak   (qayn am a)n i  m a ’ lum   m iqdordagi  suv  bilan 
(k u k u n sim o n   h o latg a  k elgu n ich a)  so 'n d irib   tay y o rla n a d ig a n  
so 'n d irilg an   gidrat  ohak  (pu sh on ka-ku kun ).  K im y o v iy   tarkibi 
jih atid an   u  kalsiy  gidrati  C a (O H )2 dan  iborat  b o 'lad i;
—  k esak -o h a k   (q ayn am a)n i  o rtiq ch a  suv  bilan  so 'n d irish  
natijasida  hosil  b o 'lad igan   m ahsulot  —  ohak  xam iri;  o h ak   xam iri 
asosan  gidrat  oksidi  va  suvdan  iborat  bo'lad i.
K esak -o h ak n i  so 'n d irib   yo ki  tuyib  m aydalash  ja ra yo n ig a  faol 
yoki  gidravlik  m ineral  q o 'sh ilm alar  (dom na  va  y o q ilg 'i  shlaklari, 
kul,  vulkan  kuli,  pem za,  tuf,  kvars  qum ,  sem yanka,  trepel  va  gips 
tosh) qo'shish m umkin.  Ohakka qancha  mineral qo'sh ilm a qo'shish

---

m um kinligi  ohakning  faolligi  (% C a O + %   M gO )  bilan aniqlanadi. 
A m m o  12-jad vald a  ko‘ rsatilgan  m iqdordan  kam  b o ‘lm asligi  kerak.
O hak  ishlab  chiqarish  uchun  ohaktoshlardan  foydalaniladi. 
O haktoshlarda  kalsiy  karbonatdan  tashqari  o z m i-k o ‘ pm i  m agniy 
karbonat  ham   b o 'lad i.  K uyd irilayotgand a  karbonat  tuzlari  qattiq 
C aO   va  M gO   oksidlari  ham da  gazsim on  m ahsulot  —  C O ,  ga 
d isso tsiatsiyalan ad i.  G a z sim o n   m ahsulot  ch iq arib   tash lan ad i, 
qolgan  qattiq  oksidlar esa  havoda  qotadigan  so 'n d irilm ag an   ohak 
tarkibiga  kiradi.  H avoda  qotadigan  oh ak   qan cha  m agniy  oksidi 
borligiga  qarab  oz  m agnezialli  (5%   gach a  m agn iy  oksidi  bor), 
m agnezialli  (5  dan  20%   gacha  m agniy  oksidi  bor)  va  dolom itli 
(20  dan  4 1%   gach a  m agn iy  oksidi  bor)  ohaklarga  b o 'lin ad i.
O hakda  m agn iy  oksid i  va  g il-a ra la sh m a la r  b o 'lish i  u n in g 
xossalariga, ju m ladan ,  so 'n ish  tezligiga
1
  katta ta ’sir qiladi.  H avoda 
qotadigan  ohak so'n ish jarayonin ing davom   etish  m uddatiga  qarab 
ikkiga b o 'lin ad i:  tez  so 'n u vch an   ohak 
20
  daqiqa  ich id a so 'n a d i va 
asta  so'n u vch an   ohak  — 
20
  daqiqadan  ortiq  m uddatda  so 'n ad i.
Q ayn am a-o h ak n i  so'ndirayotganda  ohak  xam iri  harorati  har 
xil  b o 'lish i  m um kin.  Shun ing uchun  ham   h avoda  qotadigan  ohak 
ko'rsatkichiga qarab shartli  ravishda ikkiga bo'linadi:  past ekzotermik 
oh ak   (so'n d irilayotgan   vaqtdagi  eng  yuqori  harorati  7 0 °C   dan 
past)  va  yuksak  ekzoterm ik  ohak  (so 'n d irilayo tgan   vaqtdagi  eng 
yuqori  harorati  7 0 °C   dan  ortiq).