O’zbekiston Respublikasi Axborot Texnologiyalari va Kommunikatsiyalarini Rivojlantirish Vazirligi Muhammad Al-Xorazmiy Nomidagi Toshkent Axborot Texnologiyalari Unversiteti
“Mobil aloqa tizimlarida radiouzatish va radio qabul qilish qurilmalari” fani bo’yicha
MUSTAQIL ISH
Mavzu: Raqamli tizimlarda raqamli signallarni detektorlash usullari
Raqamli signallar Analog signallarni raqamli signallarga almashtirish ko‘p hollarda bir qator afzalliklarga ega bo‘lib, bular qatoriga ularni uzatish, xotirada saqlash, ishlov berish kabi jarayonlar kiradi. Analog signallarni raqamliga almashtirish uni vaqt bo‘yicha diskretlash va sath bo‘yicha kvantlash – kvantlangan sath qiymatlarini unga eng yaqin bo‘lgan sath qiymati bilan almashtirish va sath qiymatini belgilovchi raqamni elementar signallar orqali kodlash natijasida amalga oshiriladi.
Ammo ko‘p hollarda vaqt bo‘yicha diskret va sath bo‘yicha kvantlangan signallarni raqamli signal deb atash qabul qilingan. Analog signalni raqamliga almashtirish – analog raqam almashtirish (ARA) qurilmasida amalga oshiriladi.
Raqamli signallar uzluksiz (analog) signallarga qaraganda bir qator afzalliklarga ega. Bulardan biri ularning yuqori darajada xalaqitbardoshligidir. Uzluksiz signalga kuchsiz xalaqit ta’sir etgan bo‘lsa ham uni asl holida aniq tiklash mumkin emas. Chunki uzluksiz signal va unga ta’sir etayotgan xalaqit bir-biridan shaklan farqlanmaydi. Ularni bir-biridan ajratish mumkin emas.
Raqamli signal ma’lum diskret sathlarga ega bo‘lganligi uchun, xalaqitning ta’siri faqatgina signalning asl sathi biridan ikkinchisiga o‘tgandagina hosil bo‘ladi. Buning uchun xalaqitning qiymati – sathi ancha katta bo‘lishi kerak.
Raqamli signallarning ikkinchi afzalligi ularning aloqa kanali orqali uzatishda xalaqitbardosh kodlardan foydalanish mumkinligidadir. Uchinchi afzalligi, raqamli signallarga ishlov berishda murakkab algoritmlarni (jarayonlarni) amalga oshirish mumkin. Yuqoridagi bir qator afzalliklari asosida va zamonaviy mikroradioelektronikaning yutuqlari asosida signallarni raqamli shaklda uzatish kelajakda xabarlarni uzatishning asosiy yagona usuli bo‘lishi ehtimolidan holi emas
Detektorlash usullari Detektorlash jarayoni modulyatsiyaga teskari jarayon bo‘lib, detektorlash natijasida modulyatsiyalangan signaldan uning modulyatsiyalangan informatsion parametri ajratib olinadi, ya’ni xabar ajratib olinadi. Detektorlashni amalga oshiradigan qurilma detektor deb ataladi.
Detektorning asosiy xarakteristikasi uning detektorlash xarakteristikasi hisoblanadi:
1. Amplitudasi modulyatsiyalangan signallar detektori (AD)ning detektorlash xarakteristikasi deb, detektor chiqishidagi tok doimiy I0 matini uning kirishidagi yuqori chastotali signal amplitudasi Uw ga bog‘liqligi,I0 = F(Uw) ga aytiladi.
2. Chastotasi modulyatsiyalangan signallar detektori (ChD)ning detektorlash xarakteristikasi deb, uning chiqishidagi kuchlanish Uch ni signal chastotasi o‘zgarishi ∆w ga bog‘liqligi Uch=F(∆w) ga aytiladi.
3. Fazasi modulyatsiyalangan signallar detektori (FD)ning detektorlash xarakteristikasi deb, uning chiqishidagi kuchlanish Uch ni signal fazasi o‘zgarishi ∆f ga bog‘liqligi Uch=F(∆f) ga aytiladi
Yuqori chastotali signaldan tovushni (yoki foydali ma’lumotni) ajratish jarayoni demodulyatsiyalash (modulyatsiyalashga teskari jarayon) yoki boshqacha aytganda detektorlash deyiladi.
Radioning uzoq tarixida detektor sifatida turli qurilmalar ishlatiladi. Dastlab bu kristalli, suyuqlikli yoki magnit detektorlar bo‘ldi, keyin vakuumli diodlar (elektron lampalar) paydo bo‘ldi va nihoyat detektor sifatida yarim o‘tkazgichli elementlar qo‘llanila boshlandi.
Detektorli qabullagichning sxemasi va turli nuqtalaridagi signallarning shakllari 13.1- rasmda, Detektorli qabullagichning sxemasidagi elementlarning ko‘rinishi esa 13.2- rasmda keltirilgan.
1- rasm. Detektorli qabullagichning sxemasi va turli nuqtalaridagi signallarning shakllari
Detektorlashsignallarni kogerent va nokogerent qabul qilishda amalga oshiriladi.
