Мобил алоқа тизимларда ахборот хавфсизлиги

1.2. Radioaloqani tashkil etish usullari 
Axborotni uzatish va qabul qilish usulini tanlash va texnik amalga 
oshirish aloqa tizimini qurishning asosiy muammosi hisoblanadi. 
Ushbu masalalar modulyatsiya va demodulyatsiya kabi jarayonlar 
bilan uzviy bog’langan. 
Har qanday aloqa tizimi shunday loyihalanadiki, vaqt, chastota, 
energiya, dinamik diapazon kabi mavjud resurslardan foydalanib, eng ko’p 
hajmli axborotni berilgan aloqa sifati va joiz minimal energiya sarfi bilan 
uzatish ta’minlansin. 
Hozirda axborotni analog uzatish ishlatilmaydi. Chunki zamonaviy 
mikroelektronika raqamli signallarni ishlashning yetarlicha murakkab 
algoritmlarini amalga oshirishga imkon beradi. Undan tashqari xabarlarni 

---

12 
uzatish sifati, boshqa barcha umumiy shartlarda, analog tizimlariga 
nisbatan raqamli tizimlarda yuqori. 
1.5 – rasm. To’lqinlarning chastota diapazoni 
Raqamli tizimlarning quyidagi xususiyatlarini ko’rsatish mumkin: 
- xabarlar {0,1} qiymatlarini oluvchi bitlar ketma-ketligi ko’rinishida 
uzatiladi; 
- bitlar ketma-ketligi kanal simvollari deb ataluvchi signallarning biri 
bilan uzatiladi. 
Xabarlarni bitta manbadan bitta qabul qiluvchiga bitta aloqa liniyasi 
orqali uzatishni ta’minlovchi aloqa tizimi 
bir kanalli
deb yuritiladi. Bir 
kanalli aloqa tizimining struktura sxemasi 1.6-rasmda keltirilgan. 
1.6-rasm. Bir kanalli aloqa tizimining struktura sxemasi 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
u(t)
 
u
 
𝑢
(𝑡)
′
 
s(t)
 
z(t)
 
𝑎
𝑖
′
 
𝑛(𝑡)
 
Radiodiapazonlar 
Chastota, Hz 
Ko’rinadigan yorug’lik 
Infraqizil 
diapazoni 
Mikroto’lqinlar 
diapazoni 
Ultrabinafsha 
diapazoni 
Yer yo‘ldoshlar 
Radarlar 
FM-radio TV 
TV 
Uyali 
telefonlar 
APM-radio 
Suvosti aloqa 
Suvusti aloqa 
To'lqin uzunligi, м 

---

13 
Bu yerda: 
1 - xabar manbai - uzatiluvchi xabar 
u
i
ni shakllantiruvchi inson yoki 
texnik qurilma; 
2 - xabarni signalga o’zgartgich - xabarni birlamchi (past chastotali) 
u(t)
 
signalga o’zgartiruvchi qurilma; 
3 - signal o’zgartgichi (peredatchik). Birlamchi signalni aloqa 
liniyasi orqali uzatishga qulay ikkilamchi (yuqori chastotali) 
s(t)
signalga 
o’zgartiruvchi qurilma; 
4 - aloqa liniyasi - signallarni peredatchikdan priyomnikga uzatishda 
foydalanuvchi muhit. Aloqa liniyasi orqali o’tishida elektr signallari 
𝑛
(𝑡)
xalallarga va buzilishlarga duchor bo’ladi. Bu aloqa liniyasining 
𝑧
(𝑡)
ch
iqishidagi signal va qabul qilingan 
𝑎
𝑖
′
 
xabar, mos holda, aloqa liniyasi 
kirishidagi signaldan va uzatiluvchi xabardan farqlanishiga olib keladi; 
5 - signal o’zgartgichi (priyomnik). Qabul qilingan ikkilamchi signal 
bo’yicha birlamchi 
𝑢
(𝑡)
′
signalni tiklaydigan qurilma; 
6 - signalni xabarga o’zgartgich - birlamchi signalni qabul qilingan 
𝑎
𝑖
′
 
xabarga o’zgartiruvchi qurilma. 
7 - xabarni qabul qiluvchi - xabarni o’zlashtiruvchi inson yoki 
qurilma. 
Xabarlarni bir necha manbalardan bir necha qabul qiluvchilarga bitta 
umumiy aloqa liniyasi orqali bir vaqtda uzatishni ta’minlovchi aloqa tizimi 
ko’p kanalli
deb yuritiladi. Ko’p kanalli aloqa tizimining struktura sxemasi 
1.7-rasmda keltirilgan. 
1.7-rasm. Ko’p kanalli aloqa tizimining struktura sxemasi