Mistitsizm, mistika

A) Madina maktabi;

B) Makka maktabi;

V) Kufa maktabi;

G) Misr maktabi;

D) Shom maktabi;

Þqorida nomlari zikr etilgan ilm markazlarida ta`lim berish uslubi o’sha o’lkaning mavjud madaniyati va urf-odatlaridan kelib chiqqan holda bir-biridan bir oz bo’lsada farq qilar edi. Shuningdek, ibodat va muomala masalalaridagi ijtihodlar (ijtihod – faqihning biror masala yuzasidan chiqargan fatvosi) ham turli shakllarda edi. Bu holat ma`lum o’lkalarda turli mazhablarning paydo bo’lishiga asos bo’lib xizmat qildi.

Tobi‘inlar davri. Sahobalar davri haqida mavjud ma`lumotlarga ko’ra, ular orasida ko’plab shogirdlarga ega bo’lgan faqihlar mavjud edi. Keyinchalik ularning bu shogirdlari ilm sohasida, xususan fiqh ilmida katta xizmat qildilar. Ular biror muammoni hal etishda faqatgina og’zaki fatvo berish bilan cheklanmay, balki yozma asarlar ham qoldirganlar. Mana shunday yozma asar qoldirgan olimlarning birinchilaridan ‘Urva ibn Zubayr (vaf. 94/712 y.) bo’lgan. Biroq, manbalarning ma`lumot berishicha, uning barcha yozgan kitoblari yonib ketganligi sababli keyingi avlodga etib kеlmagan.

Fiqh ilmiga doir asarlarni boblar va fasllarga bo’lib tаsnif qilish ilk asrdayoq boshlangan edi.

Tobi‘inlar davri keyinchalik muazzam asarlar yozilishi va minglab kishilar qabul qilgan mazhablarning buyuk mujtahidlari etishib chiqishi uchun poydevor vazifasini o’tagan.