Mirzo ulug‟bek nomidagi o‟zbekiston milliy universiteti

Morfologik moslashuvlar
Tana konturi
Parvoz paytida kamroq havo qarshiligini ta'minlash uchun qushlar
milya shaklidagi tanaga ega. Bu qushlarga energiyani tejashga yordam
beradi va uchishda samaraliroq bo'ladi.
Kompakt tanasi
Qushlarning tanasi ixcham, orqa tomondan kuchli va havoda
muvozanatni saqlash uchun qorin qismi og‟ir bo‟ladi. Ularning qanotlari ko'krak qafasiga biriktirilgan, o'pka kabi engil organlar balandda
joylashgan, markazda joylashgan og'ir mushaklar parvoz vaqtida
muvozanatni saqlashda yordam beradi(5-rasm).

5-rasm

Patlar bilan qoplangan tanasi
Patlar silliq, orqaga yo'naltirilgan va bir-biriga mahkam o'rnashgan
bo'lib, ular tanani tekislaydi va parvoz paytida ishqalanishni
kamaytiradi. Bu tana vaznini engillashtiradi va uni atrof-muhit harorati
ta'siridan himoya qiladi. Ular, shuningdek, havoga zarba berish uchun
keng sirt maydoniga ega.patlar tanaga suzuvchanlikni oshiradi. Bu
tanani izolyatsiya qiladi va tanadan issiqlik yo'qotilishining oldini oladi. Bu qushlarning yuqori balandliklarda past haroratlarga bardosh
berishiga yordam beradi. Qushlarning terisi yupqa va quruq bo'lib, pat
bilan qoplangan. Har bir qoplovchi pat ingichka va qattiq o'zakdan
hamda uning ikki tomonida joylashgan keng yumshoq yelpig'ichdan
iborat. Pat yelpig'ichi o'zakdan chiqib, ketma-ket ikki marta
shoxlanadigan muguz o'siqchalaming qalin to'ridan hosil qiladi. Pat
o'zagidan chiqadigan 1-tartib o'siqchalar o'zaro parallel joylashgan. Har bir o'siqchaning ikki yonida yanada ingichkaroq 2-tartib o'siqchalar
joylashgan. Bir-birining ustiga tushib turadigan yondosh o'siqchalar juda mayda ilgakchalar yordamida qo'shilib ketgan (6-rasm).

6-rasm

Ana shunday tuzilgan pat yengil, egiluvchan va deyarli havo
o'tkazmaydigan bo'ladi. Qushlar uchganida qanot va dumidagi yirik
qoplovchi patlari bir-birining ustiga cherepitsa singari tushadi va
qushning havoda uchishini yengillashtiradigan suyri shaklidagi ko'tarish yuzasini hosil qiladi. Qoplovchi patterning ostida momiq parlar
joylashgan. Momiq patlarning yelpig'ichi yumshoq va g'ovak bo'ladi; 2- tartib o'siqchalar bo'lmaydi. Bundan tashqari, ayrim qushlarda parlar
ham bo'ladi. Parlarning o'zagi juda kalta, o'siqchalari uning uchida
mo'yqalam singari tanadagi issiqlikni yaxshi saqlaydi(7-rasm).

7-rasm

Qushlar vaqt-vaqti bilan tullab turadi; eski patlari to'kilib, ularning

o'rniga yangilari hosil bo'ladi.Qushlarning terisida bezlar rivojlanmagan, faqat dumi asosida quymich bezi bo'ladi. Ular tumshug'i bilan bu bezdan yog'simon suyuqlikni siqib chiqarib, patlariga surkab turadi. Yog'
patlarni egiluvchan va qayishqoq qiladi. Suvda suzadigan qushlarning
yog'langan patlari suv yuqtirmaydigan bo'ladi. Qushlarning oyog'idagi
mayda tangachalar shaklidagi muguz terisi sudralib yuruvchilar
terisidagi muguz tangachalarga o'xshaydi. Ularning pat qoplami,
tumshuq va oyoqlaridagi muguz qoplamlar, shuningdek, tirnoqlar ham
terining ustki qatlamidan hosil bo'lgan.
Old oyoqlar qanotlarga aylantirishi.
Old oyoqlar uchishning yagona organi bo'lgan qanotlarga aylantirilgan. Bu suyaklar, mushaklar, nervlar, patlar va qon tomirlaridan iborat.
Qanotlar katta sirt maydoniga ega. Shuningdek, ular qushni havoda
qo'llab-quvvatlaydi. Qanotlar qalin, kuchli etakchi qirraga ega bo'lib,
pastki yuzasi konkav va yuqori yuzasi qavariq. Bu pastdagi havo
bosimini oshirishga va yuqoridagi havo bosimini kamaytirishga yordam beradi. Shunday qilib, qush parvoz paytida yuqoriga va oldinga ucha
oladi.
Qushlarning uzun va egiluvchan bo'yni bor, bu turli funktsiyalar uchun
muhim bo'lgan boshning harakatlanishiga yordam beradi. Ularning
shoxli tumshug'i bor, bu ularga oziqlanish paytida don va hasharotlarni
yig'ishga yordam beradi.

Ikki oyoqli harakat

Qush tanasining oldingi qismi parvoz paytida uchishga yordam beradi. Tananing oldingi qismi ham qushlarning qo„nishiga yordam beradi.
Orqa oyoqlar quruqlikda harakatlanishda yordam beradi. Ular qushning butun tana vazniga bardosh bera oladilar. Qush daraxt shoxiga o„tirsa,
oyoq barmoqlari novdani o„rab oladi. Mushaklar shu qadar yaxshi
rivojlanganki, qush shu holatda yiqilmasdan uxlashi mumkin.
Qisqa dumi
Quyruqning uzun patlari bor, ular shamollatuvchi kabi tarqaladi va
parvoz paytida rul vazifasini bajaradi. Ular, shuningdek, uchish va
suzish paytida muvozanatni saqlash, ko'tarish va boshqarishda yordam
beradi.