Mirzo ulug`bek nomidagi o`zbekiston milliy universiteti jizzax filiali

Tuzulmali dasturlash tushunchasi.

Modulni dasturlashda shuni e`tiborga olish kerakki, dastur faqat kompyuter uchun emas, balki dasturlash jarayonida qatnashuvchi shaxslar uchun ham tushunarli bo’lishi lozim: modulni ishlab chiquvchi uchun ham, testdan o’tkazuvchi ham, modulni tuzatish uchun test tayyorlovchilar ham, dasturiy vositani kuzatuvchilar ham tushunishi kerak, aks xolda dasturning ishlash mantiqini qayta-qayta ko’rib chiqishlariga to’g’ri kelishi mumkin.

Bu muammoni hal qilish uchun Deykstra dasturni dasturning ishlash mantiqini tushunarliligini oshirishga imkon beruvchi boshqaruvchi konstruktsiyalarning(tuzulmalarning) bir nechta xilining kompozitsiyasi ko’rinishida tuzishni taklif qildi. Faqat bunday konstruktsiyalardan foydalaniladigan dasturlashga tuzulmali dasturlash deb nom berildi.

Tuzulmali dasturlashning asosiy konstruktsiyalari: ketma-ket bajariluvchi,

tarmoqlanuvchi va takrorlanuvchi konstruktsiyalardan iborat. Bu konstruktsiyalarning komponentlari umumlashtirilgan operatorlar(qayta ishlash tugunlari) S, S1, S2 va shart(predikat) dan iborat. Umumlangan operator sifatida dasturlash tilida foydalaniladigan oddiy operatorlardan (o’zlashtirish, kiritish, chiqarish, protseduralarga murojaat qilish operatorlari) yoki tuzulmali dasturlashning asosiy boshqaruvchi konstruktsiyalarining kompozitsiyasidan iborat bo’lgan dastur fragmentlaridan foydalanish mumkin.

Tuzulmali dasturlashning muvaffaqiyati sababi har bir konstruktsiya matematik ob`ektlardan iborat bo’lganligidadir. Tuzulmalashtirilmagan dasturlar uchun ham ularga funksional ekvivalent bo’lgan(xuddi shu masalani yechuvchi) tuzulmali dasturni tuzish mumkinligi isbotlangan.

Tuzulmali dasturlashni ba`zan “GO TO siz dasturlash” deb ham atashadi. Bu yerda gap GO TO operatorida emas, balki uning tartibsiz

ishlatilishidadir. Ba`zi bir dasturlash tillarida (misol uchun, FORTRANda) tuzulmali dasturlashni shakllantirishda konstruktsiyalarni amalga oshirish uchun o’tish operatori (GO TO)dan foydalaniladi. Bu tuzulmali dasturlash ta`moyillarini buzmaydi. Modulning matnida “tuzulmalashmagan” o’tish operatorlari, aeniqsa bajariladigan o’tish operatoridan yuqorida (oldin) joylashgan operatorga o’tadigan murojaatlar qo’llanilsa dasturning bajarilishida xatolar yuzaga kelishi mumkin.