Mirzo Ulug`bek Nomidagi O`zbekiston Milliy Universiteti Iqtisodiyot fakulteti Fan nomi;Buxgalteriya xisobi aa Audit

Aktiv moddalarining hususiyati shundaki, ular xojalik mablaglarining tarkibi, holati va joylanishini korsatadi. Masalan asosiy vositalarning tarkibini har bir turi boyicha moddiy qiymatliklarni, pul mablaglarini va haqazo.
Passiv moddalarida esa xojalik mablaglarining paydo bolish manbalari va ularning qanday maqsadga moljallanganligi aks ettiriladi. Masalan, hamma fondlar, korxonaning turli xil qarzlari, joriy yilda olingan foyda va h.k.lar aks ettiriladi. Balanslar ozlarining mazmuni va qanday maqsadga qaratilganligiga qarab dastlabki, hisobot va tugatish balanslariga bolinadi:
Korxona oz faoliyatini boshlashda dastlabki yoki boshlangich balans tuziladi. Bu passivida bu mablaglar qanday manbalardan tashkil topganligi korsatiladi; Hisobot balansi korxonalar tomonidan har bir hisobot davri tugashi bilan tuziladi. Korxonalar oylik, chorak va yillik hisobot balanslarini tuzishlari mumkin. Bu balanslar, odatda, hisobot davridan keyingi oyning birinchi kuniga bolgan xojalik mablaglari ularning joylanishi va tashkil topish manbalarini guruhlashtirgan holda korsatadi; Tugatish balansi korxona tugatilayotgan bolsa, shu tugatish kuniga bolgan uning mablaglarini, ularning joylanishi va tashkil topish manbalarining holatini korsatish uchun tuziladi.




3.Хo’jalik operatsiyalari ta’sirida balansdagi o’zgarishlar Korxonaning xojalik mablaglari va manbalari xojalik jarayonida doimo harakatda boladi. Sodir bolayotgan jarayonlarning har birini oz vaqtida hisobga olib borish zarurdir.
Chunki har bir jarayonda koplab xojalik muomalalari amalga oshiriladi, ularning ta’sirida xojalik mablaglarining tarkibi, joylanishi va ularning tashkil topish manbalari ozgarishi mumkin. Bu ozgarish oqibati buxgalteriya balansining ozgarishiga sabab boladi, chunki balansning aktiv va passiv tomonida xojalik mablaglari va ularning paydo bolish manbalari aks ettiriladi. Buxgalteriya balansini xojalik muomalalari ta’siri ostida ozgarishini yakqolroq tasavvur qilish uchun korxonada sodir bolgan bir necha xojalik muomalalarini misol tariqasida keltiramiz. Masalan, korxonada qoyidagi xojalik muomalalari sodir boldi: Birinchi muomala. Ishchi va xizmatchilarga ish haqi tolash uchun korxonaning bankdagi hisob-kitob schyotidan kassaga 1.173.000 som naqd pul olindi. Bu muomala balansining aktiv qismidagi «Kassa» moddasidagi pul mablagining kopayishiga va «hisob-kitob schyoti» moddasidagi pul mablagining kamayishiga sabab boladi. Ikkinchi muomala. Asosiy ishlab chiqarishga korxona ta’minot bolimining omboridan 123.500 somlik hom-ashyo xarajat qilindi. Bu muomala natijasida balansning aktiv qismidagi «Tugallanmagan ishlab chiqarish» moddasidagi xarajatlar ko`payib, «Ishlab chiqarish zahiralari» moddasidagi materiallar summasi kamayad Uchinchi muomala. Korxona omboridan mol sotib oluvchi xaridorlarga 586.000 somlik tayyor mahsulot jonatildi. Bu muomala ta’sirida balansning aktiv qismidagi «Debitorlar bilan hisob-kitoblar (mollar, ishlar va xizmatlar)» moddasida kopayish va «Tayyor mahsulot» moddasida kamayish sodir boldi. Korinib turibdiki, bunday xojalik muomalalari buxgalteriya balansining faqat aktiv tomonidagi moddalarda ozgarish sodir qildi yoki xojalik muomalasi ta’siri bilan balansning aktiv tomonida