Mirzo Ulug'bek nomidagi O'zbekiston Milliy Universiteti Ijtimoiy fanlar fakulteti

Mirzo Ulug'bek nomidagi
O'zbekiston Milliy Universiteti
Ijtimoiy fanlar fakulteti
Oila psihologiyasi
Rashidova Sug’diyonaning
Umumiy psixologiya fanidan
MUSTAQIL TA’LIM

Toshkent-2022

Esse
Mavzu: Psixodiagnostik tadqiqotlarning ilmiy tadqiqotlardan farqi
Kirish
Pedagogik-psixologik eksperiment, tadqiqotning ishonchli vositasi bo’ishi hamda natijalarning haqqoniyligiga ishonch hosil qilish uchun va ushbu natijalar asosida to‘g vri xulosa chiqarish uchun tadqiqotda qo’lanilgan psixodiagnostik metodika ilmiy asoslangan bo'lishi kerak, bunda m etodlar quyidagi talablarga javob berishi lozim: validlik, ishonchlilik, bir sifatlilik va aniqlik. Endi har bir talabni alohida ko‘rib chiqamiz. «Validlik» atamasi Evropa tillaridan olingan bo'lib u quyidagi ma'noni anglatadi: «to’aqonli», «yaroqli», «mos». Psixodiagnostik metodikaning validlik sifatidagi tavsifi uning aynan o ‘rganilayotgan psixologik xususiyatga mo’jallanganligi va ushbu psixologik xususiyatni baholashga mosligi hamda yaroqliligini ko’rsatib beradi. Metodikaning validlik tavsifi ushbu metodika orqali haqiqatdan ham psixologik sifatni o ‘lchash mumkin, degan xulosadan tashqari uni qo ‘llash mumkin bo‘lgan sohani va uning sharoitlari haqidagi ma'lum qatlami ham o‘ziga qamrab oladi.
Asosiy qism
Psixodiagnostik metodikaning validligi haqida mulohaza qilar ekanm iz, validlikning bir necha turi borligini va ularning har birini alohida ko‘rib chiqish ham da baholash zarurligini qayd etamiz. Validlik - nazariy, am aliy, empirik, ichki va tashqi boMishi mumkin. Nazariy validlik — qo’llanilgan metodika yordam ida olingan k o ’rsatkichlarni, boshqa m etodik vositalardan olingan ko‘rsatkichlar bilan ya'ni kokrsatkichlar orasida nazariy asoslangan bogMiqlik borligini va tadqiqot qilinayotgan sifat ko‘rsatkichlari mosligi bilan aniqlanadi. Nazariy validlik bitta nazariyaga tayangan holda, aynan bir xususiyatga tegishli har xil metodikalardan foydalanish natijasida olingan ko‘rsatkichlarni korrelyatsiyasi bilan tekshiriladi.Empirik validlik - sinaluvchining reaktsiyasi va xatti-harakatini kuzatish orqali, uning haqqoniy xulqidagi diagnostik ko’rsatkichlarning bir-biriga m osligi bilan tekshiriladi. Empirik validlik mezonlari bo‘yicha m etodika odam larning amaliy faoliyat natijalari ham da haqqoniy hayotiy huquqlarining ko‘rsatkichlarini taqqoslash bilan tekshiriladi Ichki validlik - metodikadagi topshiriqlar, subtestlar, mulohazalarning umumiy m aqsadga m osligini anglatadi. Metodikadagi subtestlar, topshiriqlar va undagi savollar qistnan butunlay biz o'rganayotgan xususiyatni o ‘lchay olm asa, u holda ushbu m etodika ichki validli em as yoki ichki validlik etarli darajada emas, deb hisoblanadi. Tashqi vaiidlik ham xuddi empirik validlikka o ‘xshash, undan farqli tomoni shundaki. sinaluvchining xulqiga taalluqli asosiy tashqi ko‘rinishlaring ko‘rsatkichlari bilan metodikadagi k o ‘rsatkichlarning o ‘zaro bog‘liqligiga e’tibor qaratiladi. M etodikani tuzish jarayonida darhol uning validligini baholash juda murakkabdir. Odatda m etodikaning validligini tekshirish va aniqlashda metodika uzoq m uddat qo'llanilgandan so ‘ng u haqida xulosa chiqarish mumkin, chunki yuqorida ko ‘rsatib o ‘tilgan validlikning to ‘rt turi ham tekshirilishi zarurdir.
Psixologik test natijalarini nazorat qilish m urakkab om illarga bog‘liq va bu quyidagilardir: asbob-uskunalarning o ‘Ichov sifati; psixologik testlarning doimiy relevant tavsifi; sinaluvchining ko'rsaimalarni to‘g ‘ri tushunishi; sinaluvchining xulqi, xatti-harakati; sinaluvchining dolzarb psixologik holati
Psixodiagnostik tadqiqot jarayonida ushbu omillarning o'zgarishi o ‘lchovning ishonchlilik darajasini pasaytiradi, chunki bu om illarning doimiyligini saqlab turishning imkoni y o‘q, shuning uchun ham psixodiagnost m etodikaning yuqori darajada ishonchliligiga am in bo‘lishi ju d a qiyin. Ushbu omillarning asosiylaridan biri m etodikaning o 'zin in g ishonchliligidir, chunki qolgan om illarning oJingan natijalar doim iyligiga ta'siri ancha kamdir. Psixodiagnostik m etodika qanchalik aniq bo‘lsa, o ‘lchovning sifati shuncha yuqori bo‘ladi. Ammo amaliy psixodiagnostikada ham m a vaqt ham o'lchovning aniqligi, baholashning yuqori darajasi talab qilinmaydi. M asalan, butun tadqiqotda tanlama sinaluvchilarni ikkiga bo'lish kerak bo‘lsa, u holda qoMlanilayotgan m etodika aynan shunga mos holda bo’linishi kerak, undan ko'pga ham, kamga ham em as. A gar sinaluvchilar beshta guruhga bo‘linishi shart bo‘lsa, u holda beshta oMchov shkalasi bor metodikani qo‘llash maqsadga m uvofiq bo’ladi va ular beshta punktdan iborat boMishi kerak, m asalan «ha», «yo'qdan k o ‘ra ha», «yo ha, yo yo‘q», «yo‘q hadan ko‘ra». «yo'q» shaklida. M etodikanig bir sifatliligi ushbu metodika yordam ida olingan natijalar qay darajada, aynan b ir xususiyatga taalluqli o'zgarishni olchashi bilan tavsiflanadi. A gar o ‘rganilayotgan xususiyatlardan olingan ko'rsatkichlar, ushbu metodika bilan bog‘liq bo'lm agan boshqa bir xususiyat ko'rsatkichlarini namoyon qilsa, u holda ushbu m etodika bir sifatlilik mezoniga mos bo'lm aydi. Masalan, tadqiqotchini shaxsning xulq motivlarini baholash qiziqtirsa, u sinaluvchining xulq m otivlariga taalluqli to‘g ‘ridan-to‘g ‘ri savollar berishi mumkin, u holda olingan javoblat bir xillik mezoniga mos tushishi kamdan-kam hollarda ro’y berishi mumkin. chunki sinaluvchi o’z xulq motivlarini anglagan holda eksperimentatorga xulq
motivlarining ijobiy tom onlarini ko'rsatishga harakat qiladi.
Xulosa
Psixodiagnostikada biror-bir metodikani q o ‘llashdan oldin tadqiqotchi ushbu metodikani validligi, ishonchliligi, aniqligi va bir sifatlilik talablariga javob bera olishiga toliq ishonch hosil qilishi shart. Aytib o'tilgan m ezonlardan asosiylari: validlik va ishonchlilikdir, agar o’lchov uskunalari bu ikkala m ezonga mos kelm asa, u holda psixodiagnostikada bu vositalarni q o ‘llash umuman m umkin emas. Mabodo m etodikaning aniqligi va bir sifatliligi to'liq bo‘lmasa ham uni aniq shartlar asosida qo‘llash m um kin. Ammo quyidagilam i unutmaslik zarur: noaniq metodika, o‘tkazilayotgan eksperiment natijalari birorbir xususiyatdagi kichik o’zgarishlarning aniqlash imkonini bermaydi; metodika bir sifatliligining to 'liq emasligi, ham isha ham aynan baholanayotgan xususiyatdagi o'zgarishlar darajasi bilan olingan ko‘rsatkichlarni taqqoslash imkonini bermaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar;
Z. NISHANOVA, Z.QURBONOVA, S.ABDIEV PSIXODIAGNOSTIKA VA EKSPEREMENTAL PSIXOLOGIYA