Mirzo ulug bek nomidagi

XXI asrda eng yangi nazariyalariga mwofiq, odamlaming harakatlari tobora ratsionallashib boradi. Ammo o‘zgacha nuqtai nazar ham mavjud bo‘lib, uning mohiyati hozirgi davr inson xulq-atvorining yanada ko‘proq andozalarini taklif qiladi, vaholanki, an’anaviy jamiyat har bir individga uning ijtimoiy maqomiga muvofiq keladigan bitta xulq-atvor andozasinigina taklif qilgan, degan gipotezada o‘z ifodasini topadi.

Ushbu yo‘l tanlash qay darajada ratsional? Bu juda murakkab savol. Mazkur yo‘l tanlash erkin, binobarin, ma’lum darajada oqilona ekanligiga Xantingtonning ishonchi komil. Xantington fikricha, tanlangan yo 7 hech bo ‘Imasa individ istagan darajada oqilona bo ‘lishi lozim. Agar individ yo‘l tanlashdan bo‘yin tovlagan bo‘lsa, bo‘yin tovlash dalilining o‘zi ham erkin yo‘l tanlash natijasidir. Ammo Erix Fromm o‘rgangan erkinlikdan о‘zini olib qochish fenomenini eslaylik. Bu yerda gap chindan ham erkinlik haqida va tafakkur erkinligi haqida boradimi? Yo‘q, bizning nazarimizda, biz bu yerda individ irodasini bo‘ysundirishning kuch ishlatishga asoslangan odatdagi usullarining yo‘qIigi fenomeniga duch kelamiz. Ammo hozirgi zamon jamiyatida erkin irodani uzurpatsiya qilishning odatdagi usullari o‘mini kuch ishlatishga asoslanmagan, yanada o‘tkirroq zamonaviy usullari egallamoqda. Ular tafakkurni bo‘ysundirish bilan bog‘Iiq.

Hozirgi vaqtda tadqiqotchilar texnika yutuqlari va ulaming kundalik hayotga joriy etilishi madaniyatning alohida bir turi - ekran madaniyatini shakllantirgani haqida ko‘p gapirmoqdalar. «Kitob bilan taqqoslaganda, hozirgi ekran mediumlarining kuchi shundaki, u obraz va tovushga tayanadi. U g‘oyalardan, haqiqatlardan yoki mohiyatlardan kelib chiqmaydi, u refleksiyani, ya’ni e’tibomi belgining shaklidan

215

uning mazmuniga qaratishni nazarda tutmaydi»1. B.V.Markov erkin yo‘l tanlashga ta’sir ko‘rsatishning yangi vositalari ko‘pchilik o'ylaganidek yangi emasligini ta’kidlaydi.