muammoli vaziyat tahliliga tayanadi, lekin bunday tahlilning o ‘zi
bilangina belgilanmaydi. Muammoli vaziyatga tushib qolgach, muammoni qo‘ya bilish lozim. Muammo nafaqat aniqlanishi, balki ilmiy ta’riflanishi ham lozim. Buning uchun uni subyektiv, individual, ruhiy jihatlardan mumkin qadar tozalash va fan tilida ifodalash zarur.
Ilmiy tadqiqotlaming muayyan muammolari amaliyot va fanning rivojlanish tendensiyalarini teran tushunishni talab etadi. Bu ulkan ahamiyat kasb etadi, chunki ilmiy tadqiqotlaming dasturlarini belgilaydi.
300
Katta va muhim muammolarning qo ‘yilishi fan tarmoqlarining rivojlanishini bir necha yillarga va hatto о ‘n yilliklarga belgilab berishi
mumkin. Bunga mashhur «Gilbert muammo lari» - D. Gilbert 1900-yil matematiklaming Parijdagi xalqaro kongressida so‘zlagan ma’ruzasida ta’riflab bergan va XX asr mobaynida matematikaning rivojlanish jarayonini belgilagan 23 muammo misol bo‘lib xizmat qilishi mumkin.
Olim muammoni baholashi va u shug‘ullanishga arziydimi, degan savolga javob berishi juda muhimdir. Predmetli bilimdan farqli o‘laroq, muammolar haqiqiy ham, soxta ham bo‘lishi mumkin emas. Ammo ulami boshqa mezonlar - muhimlik, dolzarblik, echish mumkinligi (tadqiqotchilami odatda muammoni mazkur vositalar bilan va mazkur muddatda echish mumkin yoki mumkin emasligi to‘g‘risidagi masala juda qiziqtiradi) nuqtai nazaridan baholaydilar. Muammoni qo‘yish - har qanday ilmiy tadqiqotning dastlabki bosqichi. Ammo muammo qo‘yilganidan so‘ng uni echish metodlarini topish talab etiladi. Ijtimoiy madaniy hayotda ijtimoiy (kundalik, shaxsiy, kasbga doir, ilmiy), iqtisodiy(ishlab chiqarish sohasi), siyosiy (xalqaro darajadagi, mintaqaviy ) muammo shakllari farqlanadi. Quyida biz ilmiy muammoning tahliliga alohida e’tibor qaratamiz.
Har qanday ilmiy bilish muammodan boshlanadi. Umuman olganda, inson bilimining rivojlanish jarayonini ayrim muammolarni qo‘yishdan ulami echishga o‘tish, so'ngra yangi muammolarni qo‘yish sifatida tavsiflash mumkin. Biroq muammoning haqiqiy o‘mi qanday? Ilmiy muammolar nima uchun yuzaga keladi? Muammoning masaladan farqi nimada? Ilmiy muammolar doirasi qanday?
Ilmiy muammo - bilishning rivojlanish jarayonida obyektiv tarzda yuzaga keladigan, echimini topish muhim amaliy yoki nazariy ahamiyatga ega bo ‘Igan masala yoki masalalar majmuidir. Shuningdek, ilmiy muammo, hal qilishni talab etuvchi nazariy yoki amaliy masala; fanda - biron-bir hodisalar, obyektlar, jarayonlami tushuntirishda qarama-qarshi yondashuvlar ko‘rinishida amal qiluvchi va uni yechish uchun muvofiq nazariyani talab etuvchi ziddiyatli holatdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |