Mirzo ulug bek nomidagi

280

2. Ma’rnzaning texnologik kartasi

Ish	Faoliyatning mazmuni
jarayonlari	О 'qituvchi	Talaba
vaqti
I bosqich. 1.1. Mavzu nomini aytib, uning Tinglaydilar.
Kursga va doirasida dastlabki umumiy tasawumi
mavzuga	beradi hamda uslubiy va tashkiliy
kirish.	tomonlari bilan tanishtiradi.
(20 daqiqa) 1.2. Mavzuning mohiyati bilan ta­ Tinglaydilar.
	nishtiradi, uning boshqa mavzular
	bilan uzviyligi haqida qisqacha ma’lu­
	mot beradi.	0 ‘UM ga qaray­
	1.3. Mavzu yakunida talabalar reyting
	nazorati mezonlari asosida baholanadi	dilar.
	1.4. Fanni o'zlashtirishda foydalanish	0 ‘UM ga qaray­
	uchun zarur bo‘lgan adabiyotlar dilar.
	ro‘yxati bilan tanishtiradi.
	1.5. 0 ‘quv mashg‘uloti mavzusi bilan	Mavzu	nomini
	tanishtiradi va uning maqsadi, о‘quv yozib oladilar.
	faoliyati natijalarini bayon qiladi.
	1.6. Mavzu yuzasidan aqliy hujum Tushunchalami
	qoidasi asosida dars o‘tkazishni taklif erkin fikr orqali
	etadi. Doskaga «Fan va amaliyot» deb bildiradi.
	yozadi. Talabalar tomonidan aytilgan
	fikrlami yozib boradi va umumlash­
	tiradi.
П bosqich. 2.1. Mavzu rejasi va tayanch Tinglaydilar.
Asosiy	tushunchalar bilan tanishtiradi.
bosqich.	2.2. Mavzuni reja bo‘yicha tahlil	Tinglaydilar.
(50 daqiqa)	qiladi, har bir rejani nihoyasida	Slaydga e’tibor
	umumlashtiradi. Jarayon kompyuter qaratadi, uni
	slaydlarini namoyish qilish bilan olib o‘ziga yozib
	boriladi.	oladi va savollar
		beradi.
	2.3. Har bir rejani mustahkamlash Savollarga
	uchun quyidagicha savollar beradi:	javob	beradilar,
	1. Ilmiy tadqiqot turlari.	erkin bahs-mu-
	2. Ilmiy bilish va vorisiylik.	nozara	yurita-
		dilar.

281

2.4. Tayanch iboralarga qaytiladi. Har bir tayanch Talabalar ishtirokida ular yarn bir bor tushuncha va

takrorlanadi. iboralami mu­
hokama qiladi-
lar. Konspekt
qiladilar.

0. 
   bosqich. 3.1. T-sxema texnikasidan foydalanil­ Mustaqil Yakuniy gan holda juft-juft boiib ishlash T-sxemani to‘1-bosqich. uchun tinglovchilarga: «Vorisiylik va diradilar. Erkin (10 daqiqa) novatorlik», degan savol yozilgan fikrini bayon
   

tarqatma materiallar tarqatadi. Ushbu etadi. texnika orqali mavzu bo‘yicha yakun-lovchi xulosa qiladi.

3.2. Talabalaming faoliyatiga baho Eshitadi. qo‘yiladi va rag‘batlantiriladi.
3.3. Kelgusi mashg‘ulotga tayyor­ Eshitadi va garlik ko‘rish uchun topshiriqlar va 0 ‘UM ga qa-foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati raydilar. beriladi.
Ilmiy tadqiqotlaming tiplari. F.Bekon fanda o‘z-o‘zicha foyda keltirmaydigan, lekin «sabablar va aksiomalar»ni bilishga ko‘makIa-shadigan tajribalar hamda foydali kashfiyotiar va ixtirolarga eltadigan tajribalar borligini ta’kidlagan edi1. Yangi davrdan boshlab, fan o‘zining birinchi toifadagi tajribalari ikkinchi toifadagi tajribalarga yo‘l ochishiga qarab tobora ko‘proq moijal oladi. Hozirgi zamon fanining amaliyotga qarab moijal olishi mazkur fanga xos boigan xususiyat va shu bilan bir vaqtda jamiyat fanga qo'yuvchi muhim talablardan biridir. 0 ‘z navbatida, amaliyot ham fanga tobora ko‘proq tayanmoqda. Fanning amaliyot sari harakatining turli bosqichlariga ilmiy tadqiqotlaming bir-biri bilan bogiangan, lekin shunga qaramay turli tiplari muvofiq keladi:

0. 
   fundamental tadqiqotlar;
   
0. 
   amaliy tadqiqotlar;
   
1. 
   tadqiqotchilik loyiha-konstruktorlik ishlanmalar;
   
2. 
   innovatsion tadqiqotlar;
   
3. 
   Yoshlaming amaliy va fundamental tadqiqotlari.
   

1 Qarang: Бэкон Ф. Новый органон // Соч.: В 2 т. Т. 2. - М., 1978. - 59 с.

282

Fundamental tadqiqotlar. Fundamental tadqiqotlar voqelik hodisalari va qonunlari haqida yangi bilim olishga qaratiladi. Ular biron-bir amaliy maqsadlarga erishishni bevosita ko‘zlamaydi. Bu erda tadqiqotchini haqiqat o‘z-o‘zicha qiziqtirmaydi, u mazkur haqiqatning tagiga etish qanday foyda keltirishi mumkinligini bilmasdan uni izlaydi. Fundamental tadqiqotlar ikki xil: erkin va aniq maqsadga qaratilgan bo‘ladi.


Erkin tadqiqot (izlanish) odatda individual xususiyat kasb etadi yoki ish maqsadini mustaqil belgilash va unga zarur bo‘Igan mablag ‘larni o ‘z ixtiyoriga ko‘ra tasarruf etish imkoniyatiga ega bo‘Igan olim tomonidan boshqariladi. Erkin izlanish rejimida ish olib borayotgan olim o‘z faoliyati metodlari va yo'nalishlarini tanlashda erkin bo‘ladi. Uning aqlida kutilmagan g‘oyalaming paydo bo‘lishi, agar ular olimga qiziqarli bo‘lib tuyulsa yoki tabiat qonunlarini yanada teranroq tushunishni va’da qilsa yoinki tadqiqotning yangi sohalarini ochish imkoniyatini bersa, ilmiy izlanish yo‘nalishini butunlay o‘zgartirib yuborishi mumkin.


Aniq maqsadga qaratilgan fundamental tadqiqotda ilmiy izlanish yo'nalishi aniq belgilangan bo'ladi va tadqiqotchilardan qo'yilgan maqsadlarga erishish yo'lidan og'maslik talab etiladi Odatda, bunday tadqiqot muayyan tashkilot tarkibida, jamoa bo'lib amalga oshiriladi. Unda jamoa ishiga ma’muriy rahbarlik qilish tizimi ulkan rol o‘ynaydi. Ixtisoslashtirilgan ilmiy guruhlar, laboratoriyalar, bo‘limlar tashkil etiladi, ularning faoliyati muvofiqlashtiriladi. Agar tadqiqot yo‘li lozim darajada aniq bo‘lsa, uni rejalashtirish, har bir bosqichda olinishi kerak bo‘lgan natijalami hamda buning uchun zarur texnika va moddiy vositalami nazarda tutish imkoniyati paydo bo‘ladi.


Amaliy tadqiqotlar. Amaliy tadqiqotlarning xususiyati shu bilan belgilanadiki, ular amaliy vazifalarni yechish uchun kerakli bo‘Igan bilimni olishga qarab to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri mo‘ljal oladi. Bunda gap ayrim turdagi amaliy vazifalarni yechish haqida boradi. Ilmiy xodim boshqa imkoniyatlami o‘rganish uchun, hatto ular qiziqarli natijalami va’da qilayotgan bo‘lsa ham, mazkur tadqiqot chizig‘idan chetga chiqishi mumkin emas. Ish rejalari va grafiklarini hamda ulami bajarish to‘g‘risida hisobotlami vaqti-vaqti bilan taqdim etish odatda, amaliy tadqiqotlami moliyalashtirish sharti hisoblanadi.