Мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети

Эластик тўлқинлар манбалари.
Ер юзида ва унча чуқур бўлмаган (50 м гача) парма қудуқлари ёки сув ҳавзаларида эластик тўлқин ҳосил қилиш учун турли манбаалардан фойдаланилади. Энг оддийси болға, босқон билан уруш ва бирорта юкнинг ер юзасига тушиши ҳисобланади. Узоқ вақтларгача эластик тўлқин ҳосил қилишда тротил, аммонит, оғирлиги бир неча килограмдан 100 тоннагача бўлган қўзғатиш моддалар туридан қудуқларда ва сув ҳавзаларида қўзғатиш йўли билан фойдаланилган. Қўзғатиш моддалари, маҳсус машиналарга ўрнатилган кучли электр импульсига эга бўлган портлатувчи асбоблар орқали электрдетонаторлар ёрдамида портлатилади.
Қўзғатиш жараёнининг мураккаблиги ва ҳозирги вақтда уларнинг экологик салбий ҳолатларни юзага келтиришини инобатга олиб, портлатмасдан туриб, импульсли (10-3-10-4 с) ёки давомий квазигармоникли (2-20 с) асбоблардан(вибраторлар) фойдаланилмоқда.
Импульслилардан бири газодинамик газ портлатувчи (пропан ва кислород ишлатилади) ҳисобланади. Газнинг ёниши натижасида поршень ерга урилади, юқорига йўналган зарба эса(поршенни орқага қайтиши) машина оғирлиги ёрдамида тўхтатилади. Квази узлуксиз эластик тўлқинларни вужудга келтириш учун вибраторларда гидравлик домкратларникига ўхшаш цилиндрга ёғ юборилади. Ёғнинг ҳажми кескин ўзгарганда поршеннинг плитаси ва машина юки ер юзига ўз массаси билан урилади. Электр учқунли манбаалар сувда электр қутбларни улаш натижасида чиққан энергиясидан эластик тўлқин ҳосил бўлади. Бунда электр манбаи маҳсус конденсаторларда бўлади. Электр қўзғатиш натижасида унинг атрофидаги суюқ муҳитда қизиган буғ ёки буғ-газли идишдаги босим эластик тўлқинни ҳосил қилади.
Пневматик пушка ёрдамида сувга кучли босим билан маҳсус камераларда тўпланган ҳаво юборилади. Бундан ташқари бошқа манбаалар ҳам мавжуд.

2. Ёзув ва тасвирлаш воситалари.
Сейсморазведка асбобларининг вазифалари. Сейсморазведка асбобларининг асосий вазифалари маълум турдаги эластик тўлқинларни ўлчашдан иборатдир. Бунда, албатта тебраниш пайдо бўлган вақтни билиш, эластик тўлқин таъсирида тупроқ силжишини, фойдали тўлқинларни ажратиш, уларни автоматик қабул қилиш ва амплитудаларини аниқлаш зарур.
Эластик тўлқин таъсирида ер юзининг кучсиз силжишини маҳсус сейсмик тутқичлар(сейсмоприёмниклар) қабул қилади. Улар тебранма ҳаракатларни электр сигналларига айлантириб берадилар. Бу жуда кучсиз сигналлар сим ва электр каналлари орқали электр кучайтиргичга, ундан эса қайд қилувчи қурилмаларга етказилади. Сейсмик приёмник (пьезоприёмник), кучайтиргич ва қайд қилувчи қурилмалар билан биргаликда сейсмик канал ёки ёзув каналлари деб аталади. Турли сейсмик станцияларда 1 тадан 1000 тагача каналлар бўлади.
Ёзув воситалари мажмуасига магнитли қайд қилувчидан ташқари тўлқинларни кўриниш ҳолатига келтириб берувчи тасвирлаш воситалари ҳам киради. Тасвирни кучайтириш ва қайд қилиш қурилмалари тасвирлаш воситаси ҳисобланади.