Miqdor belgilarining fenotipik o'zgarishlarini biometrik baholash elementlari

VI bob
MIQDOR BELGILARINING FENOTIPIK O'ZGARISHLARINI BIOMETRIK BAHOLASH ELEMENTLARI
Bu bobni o‘qishni boshlashdan oldin qanday bo'lmasin viborkani hosil qiluvchi miqdor belgilarga tegishli talaygina fenotipik kuzatuvlarni baholash usulini (yoki usullarini) topishga urinib ko‘ring. Misol uchun ana shunday viborkaning ikkitasini taklif qilamiz. Bularning biri 70 ta kumush rang-qora tulkining har safar nechtadan bola tuqqanini ko‘rsatuvchi son bo‘lsa (1-viborka), ikkinchisi o'sha 70 ta kumush rang-qora tulkining kilogrammlar hisobidagi massasidir (2-viborka)
1-viborka
70 ta kumush rang-qora tulkidan bir safar tug'ilgan bolalar soni
5, 4, 4, 4, 9, 3, 4,4, 5, 6, 6, 4, 5, 5, 4, 8, 4, 4, 5, 4, 4, 7, 3'
5, 5, 4, 3, 3, 3, 6,4, 4, 5, 4, 4, 5, 4, 5, 5, 4, 6, 3, 4, 4, 3, I
4, 7, 4, 3, 5, 2, 5,4, 7, 3, 2. 3, 1, 5, 4, 2, 6, 6, 4, 4, 6, 4, 8,3,
2-v i b o r k a

70 ta kumush rang-dora tulkidan bir safar tugilgan grammlar hisobida)

5,8	3,6	4,5	5,9	4,5	6,7	5,1	3,8	5,1	5,9
6,1	5,1	5,1	2,5	4,0	2,9	4,6	4,2	4,0	3,0
4,6	5,0	6,6	2,8	5,2	3,7	4,8	4,4	4,5	5,3
5,5	3,4	5,4	1,8	6,8	7,9	6,5	7,3	4,5	3,6
4,6	4,5	6,0	5,8	4,3	3,8	4,9	6,4	6,1	5,8
7,0	5,0	3,2	7,0	6,1	5,1	8,2	4,1	4,6	4,3
8,0	5,0	4,7	3,5	5,6	2,6	4,8	3,2	4,0	5,2

Keltirilgan bu ma'lumotlardan qanday qonuniyatlarni chiqarib olish mumkin?
Miqdor belgilarining fenotipik o‘zgaruvchanligini o‘rganishda ularni analiz qilishning statistik metodlarinii qollanish yo‘li bilangina qanday bo‘lmasin biror xulosa va qonuniyatlarni chiqarib olish mumkin.
Matematikadan foydalanish ilmu fanning metodik jihatdan kamolga yetganligini kursatuvchi ma'lum bir mezondir. Xozirgi vaqtda tegishli qonuniyatlarni matematik yo'l bilan ifodalashga urinish bilimlarning hamma sohalariga rasm bo‘lib qoldi.
Biologiyada matematika fizika bilan kimyodagiga qaraganda ancha kech. 19-asrning oxirlaridan qo‘llanila boshladi. Ch. Darvinning amakivachchasi mashhur ingliz matematigi va tabiat tadqiqotchisi Fransis Galton (1822— 1911) hayot hodisalarini miqdoriy analiz qilishsh zarurligiga aqli yetib, shu hodisalarni o‘rganishda matematik (asosan statistik) metod va usullardan foydalanishni taklif etdi. Shunday qilib, biologiya bilan matematika orasida yangi fan — biometriya paydo boldi.
Majmua ichidagi hayot ko'rinishlarini o'rganishda matematika metodlaridan foydalanish populyatsiya, tur xossalarini ayrim «tipik» vakillarni o‘rganishdagiga qaraganda ancha to‘la ta'riflab berishga imkon ochadi.
Oldingi boblarda biz belgilarning o'zgaruvchanligi bilan tanishib chiqdik. Barcha o'zgarishlar ikkita katta gruppaga: miqdor va sifat ozgarishlariga bo'linadi.
Miqdorga taalluqli belgilar, odatda, poligen yoki multifaktordir, chunki ularning namoyon bo‘lishida bir talay genlar ishtirok etadi (bundan tashqari, ularning namoyon bo‘lishiga tashqi muhit hamm tasir qiladi). Individuumlarning ko'pgina xususiyatlari, jumladan tanasining bo'yi, massasi, dermatoglifik belgilari — barmoqlarining izlari ana shunday belgilar qatoriga kiradi (34-rasm). Dermatoglifika sud meditsinasi amaliyotida (turli individuumlarda barmoq izlari turlicha bo'ladi) diagnostik jihatdan ahamiyatga egadir (bir qancha kasalliklarda normadagidan boshqacha bo'lib qoladi).
Sifatga aloqador belgilar ko'pincha ayrim mutatsiyalarning ifodasidan iborat bo'ladi. Oldingi boblarda, masalan, Mendel qonunlarini organishda kozdan kechirgan misollarimizning kopchiligi xuddi ana shunday sifat belgilariga taalluqli edi.
Biometriya nuqtai nazaridan o'zgaruvchanlikning hammasi ham ikkita asosiy gruppaga bo'linadi: diskret (uzlukli) o'zgaruvchanlik (bu — sifat o'zgaruvchanlikka to'g'ri keladi) va uzluksiz o'zgaruvchanlik (miqdor o'zgaruvchanlikka tog'ri keladi).
Shu bobning boshida biz ikkita har xil viborkani bunday qaraganda, tartibsiz raqamlar to'dasidan iborat bo'lgan turlicha ikki majmuani keltirib o'tdik. Material biometrik yo'l bilan mahsus ishlanadigan bo'lsa, ya'ni masalan, X simvoli (yoki M—Inglizcha Mean—o'rtacha degan so'zdan olingan) bilan belgilanadigan o'rtacha









34-rasm. Barmoq izlarining asosiy tiplari.
1 — yoy, 2 — qovuzloqdan o‘ramga o‘tish; 4 — qo‘sh qovuzloq; 5 — O‘rama. Asosiy chiziqlar yo‘g'onroq dilib ko‘rsatilgan.
arifmetik son, yunoncha @ harfi bilan belgilanadigan o‘rtacha kvadrat ayirma, variatsiya koefitsienti CV singari asosiy ko‘rsatkichlar hisoblab chiqilib, grafik yo‘l bilan tasvirlanadigan bo‘lsa (gistogramma va chiziqli taqsimlanish poligoni), o‘sha rasamlar tartibsiz qalashib yotibdi, degan boyagi fikrning notog'riligi malum bo‘lib qoladi.
Lekin hammadan avval variantlar (Xi viborkani tashkil qiladigan kattaliklar — rasamlar ana shunday deb ataladi) tartib bilan qo'yib chiqilishi, sinflarga to‘planishi, yani ranjirovka qilinishi kerak.