«Mintakaviy iktisodiyot va buxgalteriya xisobi» kafedrasi «Yashil iqtisodiyot» fanidan

UNEP tomonidan ishlab chiqilgan “yashil iqtisodiyot” indikatorlari tizimining turlari bo’yicha guruhlanishi¹⁰⁰

	Ko’rsatkichlar
A trot'muhit	Atrof muhitning o'zgarishi	CO2 emissiyasi (tonna/yil); tiklanadigan energetika (jami iste’moldagi ulushi, %); jon boshiga cncrgiya iste’moli
	Ekotizim menejmenti	0‘rmonlar (ga): suv taqchilligi (%): qo'riqxona erlari (ga)
	Resurslar samaradorligi	Energiya samaradorligi (BTU/doll); xom ashyo samaradorligi; suv samaradorligi (in^3/doll); CO2 samaradorligi (tonna/doll)
	Kimyoviy moddalar va chiqindilar	Chiqindilami to'plash (jamiga nisbatan loda); chiqindilami qayta ishlash va qayta foydalanish (%); chiqindilar (tonna/yil) va chiqindi maydonlari (ga)
Siyosat	Yashil investitsiyalar	ITTKIga investitsiyalar (YalMga nisbatan %); ta’limga investitsiyalar (doll/yil)
	Yashil fiskal islohotlar	Uglevodorod yoqilg’ilar, suv va baliqchilikka subsidiyalar (doll/ %); uglevodorod yoqilg’ilariga soliqlar (doll yoki %); tiklanadigan energetikani qo'llab- quwatlash (doll/%)
	Ekstensiv resurslar narxi va ekotizim xizmatlarini baholash	Uglevodorod yoqilg’ilari narxi (doll/tonna); ekotizim xizmatiari qiymati (misol uchun suv ta’minoti xizmati)
	Yashil natijalar	CO2 emissiyasi bo'yicha barqaror naiijalarga crishish xarajatlari (doll/yil yoki %); hukumat faoliyatida xom ashyo samaradorligi (tonna/doll)
	Yashil ish ko'nikmalariga tayyorlash	Tayyorlash xarajatlari (doll/yil yoki YalMga nisbatan %); tayyoriangan mutaxassislar soni (mutaxassis/yil)
Farovonlik va ijtimoiy tenglik	Bandlik	Qurilishda bandlar (kishi, %); jarayonlarni boshqarish va menejmentda bandlar (kishi, %); daromadlar (doll/yil); Jini koefïisicnti
	Ta’lim	Qo'shilgan qiymat (doll/yil); Bandlik (ish o’rinlari)
	Tabiiy va inson kapitali	Tabiiy resurs zahiralar qiymati (doll); yillik qo'shilgan qiymat miqdori (doll/yil); savodxoniik darajasi (%)
	Resurslar bilan ta’minlanganlik	Zamonaviy resurslar bilan ta’minlanganlik (%): snv bilan ta’minlanganlik (%); sanitariya xizmatiari bilan ta’minlanganlik (%); sog’liqni saqlash xizmatiari bilan ta’minlanganlik (%)
	Sog'liqni saqlash	Sog'liq uchun zararli moddalaming ichimlik suvdagi ulushi (g/1); havo ifloslanishi natijasida kasalxonaga tushgan bemorlar soni (kishi); har 100 000 kishiga o‘lim bilan yakunlangan yo‘l transport hodisalari soni (dora)

IINEP metodologiyasi bo‘yicha ko'rsatkichlar mamlakat xususiyatidan kelib chiqqan holda, ijtimoiy, iqtisodiy va ekologik jihatdan uyg‘un muamnnnoga qarab dolzarb ko‘rsatkichlar turi tanlanadi. So‘ngra “yashil iqtisodiyot”gao'tish dasturi bosqichlari bo'yicha muvofiqlashtiriladi.

3. 
   “Yashil iqtisodiyot”ga o’tish jarayonini baholashning IHTT
   yondashuvi
   

“Yashil iqtisodiyot”ni baholashdagi muhim yo’nalish IHTT doirasida amalga oshiriladigan tadqiqotlar hisoblanadi. Ushbu tashkilot tavsiyalariga ko'ra “yashil o‘sish”ni baholash uchun besh guruhga ajratilgan quyidagi 25- 30 ta ko'rsatkichlardan foydalanish maqsadga muvofiq:

• 
  iqtisodiyotning ekologik va resurs samaradorligi (alohida e’tibor uglerod samaradorligiga qaratiladi);
  
• 
  tabiiy resurs lar;
  
• 
  atrof muhit holati va uning hayot sifatiga ta’siri;
  
• 
  “yashil o‘sish” sohasidagi siyosat va iqtisodiy imkoniyatlar;
  
• 
  “yashil o‘sish"ning ijtimoiy-iqtisodiy jihatlari.
  

IHTT tomonidan ishlab chiqilgan “yashil o'sish” ko’rsatkichlari 2017 yilda 2011 va 2014 yillardagi ko‘rsatkichlarga nisbatan yangilangan va kengaytirilgan. 2017 yil hisobotida asosiy e’tibor “yashil o‘sish”ni ta’minlashga qaratilgan siyosiy choralar va mehnat unumdcrligini oshirishga, soliqlar va subsidiyalar, texnologiyalar va innovatsiyalar, xalqaro moliya oqimi bilan bogdiq tahlillarga qaratilganligi bilan ajralib turadi. Ushbu reytingda Lyuksemburg, Islandiya, Daniya, Norvegiya va Niderlandiya kabi mamlakatlar yetakchi o'rinlami egallashgan bo‘lsa, IHTTga a'zo bo‘lmagan mamlakatlardan Kohimbiya va Kosta-Rika “yashil o‘sish'’ni ta’minlashda sezilarli ijobiy natijalarga erishganligi qayd etilgan

1. 
   rasm. IHTTning “yashii iqtisodiyot” ko‘rsatkichlarini olchashning konseptual tizimi
   

Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish ko‘rsatkichlari o‘z navbatida ikkiga bo'linadi (3.4.1-jadval):

• 
  iqtisodiy o‘sish, samaradorlik va raqobatbardoshlik ko‘rsatkich!ari;
  
• 
  mehnat bozori, ta’lim va daromad ko‘rsatkichlari.
  

Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish ko'rsatkichlari tasnifi⁷⁴