«Mintakaviy iktisodiyot va buxgalteriya xisobi» kafedrasi «Yashil iqtisodiyot» fanidan

Birinchidan, ular ekologiyaga zarar keltiruvchi xavfli chiqindilar bo‘yicha qabul qilingan milliy majburiyatlarga erishishning samarali vositasi sanaladi. Jumladan, 2030 yilda atmosferaga chiqarilayotgan CO2 ning har bir tonnasidan 35 dollar soliq undirish ko‘mir, elektroenergiya va benzin narxlarini mos ravishda taxminan 100, 25 va 10%ga o'sishiga olib keladi. Bundan tashqari uglerod soliqiari energetikasohasiga sartlanayotgan investitsiyalaming past uglerodli texnologiyalar, jumladan, tiklanadigan energiya manbalari hisobidan ishlaydigan elektrostansiyalarga yo“naltirishni rag‘batlantirishga xizmat qiladi.
Atmosferaga chiqarilayotgan bir tonna CO2 uchun joriy etilayotgan 35 dollar miqdoridagi soliq Xitoy, Hindiston va Janubiy Afrika Respublikasi kabi inamlakatlarda Parij kelishuvida qabul qilingan maqsadlarga erishish uchun yetarii hisoblanadi. Shu bilan bir vaqtda soliqlar miqdorini 70 dollargacha oshirish Avstraliya, Fransiya va Kanada kabi mamlakatlaming ekologik siyosatlari maqsadlariga erishishlari uchun kamlik qilishi mumkin (7.3.2-rasm

Bir torn» C0> dm 35dell. soliq u ndi risk

■ Bir Inrnadau 70 itoll «.1«) utdirish turavii if/shitfa-ia CO; chkprish hajminingqisqarishi

Parij kdistani
).

3. 
   rasm. Dunyo mamlakatlarida Parij kelishuvi talablarini bajarish
   maqsadida undirilavotgan uglerod soliqlari miqdori, 2018 y.
   

Ikkinchidan, uglerod soliqlari davlat byudjeti daromadlarining muhim manbaiga aylanishi mumkin. Ayrim hisob-kitoblarga ko‘ra bir tonna CO? uchun 35 dollar soliq to'lash mamlakat yalpi ichki mahsulotining l-2%ini tashkil eta

7.3.3-rasm. Dunyo mamlakatlarida qo‘shimcba uglerod soliqlari undirish evaziga COj miqdorining qisqarishi, 2018 y²⁰⁶.

Uchinchidan. uglerod soliqlari atrof muhit holatining yaxshilanishiga, jumladan, qazib chiqariladigan yoqilg‘ini yoqish oqibatida havoning ifloslanishi tufayli erta o‘lishning sezilarli darajada pasayishiga olib kelishi murnkin. Tonnasidan 35 dollar miqdoridagi uglerod solig‘i 2030 yilga qadar yiliga Xitoyda 300 000, Hindistonda esa 170 000 kishining erta o‘lishdan saqlab qolishi mumkin.
“G20 guruhi”^{181 182} mamlakatlaridan Xitoy, Hindiston va AQSh hissasiga issiqxona gazlarini qisqartirish imkoniyatlarining 80%i to'g'ri keladi. Ushbu mamlakatlar o'rtasida kelishuvlarga erishish bu sohada katta yutuq sanaladi. Animo erishilgan kelishuvlaming amalga oshishi gumon bo'lib qolishi mumkin. 2020 yilda AQSh Parij kelishuvidan chiqib ketish to'g‘risida rasnian bayonot berdi. Hindiston iqtisodiyoti tarixiy omillarga ko‘ra ko‘mirga bevosita bog‘liq, Xitoyda esa 2020 yildan issiqxona gazlari savdosi bo‘yicha milliy tizim amal qilmoqda.
Milliy darajada ekologik siyosatni amalga oshirishning iqtisodiy mexanizmi quyidagi chora-tadbirlarga asoslanadi:
- tabiatni muhofaza qilish chora-tadbirlarini rejalashtirish va moliyalashtirish;

• 
  tabiatni muhofaza qilish faoliyatini imtiyozli kreditlash va soliqqa tortish;
  
• 
  tabiiy resurslardan foydalanish, chiqindilami boshqarish, atrot inuhitni ifloslantiruvchi issiqxona gazlarini atmosferaga chiqarish miqdorini cheklash bo‘yicha limitlar belgilash;
  
• 
  tabiiy resurslardan foydalanganlik, atrof muhitni ifloslantiruvchi issiqxona gazlarini atmosferaga chiqarish uchun soliqlar va boshqa to'lovlami undirish;
  
• 
  atrof muhitga zarar yetkazuvchi turli chiqindilami joylashtirganlik uchun to‘lovlar undirish;
  
• 
  atrof muhitga va aholi sog‘lig‘iga yyetkazilgan zarami belgilangan tartibda qoplash va boshqalar.
  

4. 
   O‘zbekistonda ckologik vaziyat va ekologik siyosatning ustuvor yo‘nalishlari
   

Mamlakatimizda “yashil iqtisodiyof’ga o‘tish orqali tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va iqtisodiy faoliyatning atrof muhitga salbiy ta’sirini yumshatish muhim ahamiyatga ega. O'zbekistondagi ekologik vaziyat bilan bog‘liq mavjud inuainmolami global, mintaqaviy, milliy va institutsional muammolarga guruhlash mumkin (7.4.4-jadval).
7.4.4-jadval