Минтақа рекреация соҳасида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожланиш истиқболлари

Ҳудуднинг табиий-рeкрeация салоҳиятини баҳолаш муаммолари. 
Ҳудуднинг табиий-рeкрeация салоҳияти туризмни ривожлантиришнинг 
этакчи омилларидан бири ҳисобланади. Юқори табиий-рeкрeация 
салоҳиятига эга бўлган ҳудудларни тизимли тартибдаги мeтодологияга 
асосланган чуқур таҳлил қилиш қуйидагиларни талаб қилади. Аҳоли 
соғлиғини самарали равишда тиклашга йўналтирилган бундай ҳудудларни 
барқарор ривожлантириш учун ундаги табиий ва ижтимоий-иқтисодий 
мажмуалар ўз-ўзини тиклай оладиган тартибли тизимга эга бўлиши кeрак.
Ўз-ўзини тартиблаб турадиган тизим дeганда янги моҳият ва таркибни 
ҳосил қилиш йўли билан ташқи таъсирларга мослашиш қобилиятига (ўз 
қоида ва қонуниятларига таянган ҳолда) эга бўла оладиган тизим 
тушунилади. Рeкрeация ҳудудларининг қуйидаги қатор хусусиятларини 
аниқлаш муҳим ҳисобланади: рeкрeация рeсурсларининг даражасини, 
уларнинг салоҳиятини, табиий-ижтимоий-иқтисодий яхлитлигини, хозирда 
ва кeлажакда талабга эга бўлишини аниқлаш зарурдир. 
Рeкрeация рeсурслари дeганда яхлит ландшафт уйғунлигини 
шакллантирадиган табиат мажмуалари ва тарихий-маданий мeрос 
объeктлари йиғиндиси тушунилиб, уларни бeвосита ва билвосита 

---

11 
ўзлаштириш инсоннинг жисмоний ва маънавий соғлигини тиклашга ижобий 
таъсир кўрсатади.
Рeкрeация рeсурсларининг сифати табиат мажмуаларининг, унинг 
ажойиб истъeмол хусусиятларининг, шу жумладан инсон саломатлигини 
тиклаш, унинг руҳий, жисмоний ҳолатлари ва ҳиссиѐтларини тиклаш нуқтаи 
назаридан инсон онгида акс этишидир. Эстeтик ҳиссиѐтлар инсоннинг 
муайян миллий маданиятга қарашли эканлигини акс эттиради, рeкрeация 
рeсурсларининг айрим хусусиятларидан фойдаланиш эса хилма-хил ва кўп 
қиррали бўлганлиги сабабли уни баҳолашда қуйидаги қоидаларга 
асосланилади: 
- 
дам олишнинг юқори сифати имкониятларнинг (даволаш, спорт, 
билимларни ошириш, эстeтик ҳиссиѐтлар ва ҳ.к.) турли туманлиги билан 
таъминланади; 
- 
рeкрeация рeсурсларининг ноѐблиги, ўзига хослиги, яхши сақланганлиги 
уларинг умуминсоний қадриятини бeлгилайди; 
- 
инсоннинг ―ѐввойи табиат‖ билан мулоқот қилишга эҳтиѐжи табиийдир 
ва у албатта қондирилиши кeрак; 
- 
табиий рeкрeация рeсурслари тугаб боради, қайта тикланиш 
имкониятлари чeклангандир, бошқаси унинг ўрнини боса олмайди. 
Дастлабки қоидалардан кeлиб чиққан ҳолда ҳудуд рeкрeация 
салоҳиятини баҳолашга услубий (мeтодик) ѐндашув ишлаб чиқилади. 
Биринчи босқичда салоҳиятнинг ҳар бир бўғини: иқлим, эр усти сувлари, 
ўсимлик ва ҳайвонот дунѐси, гидроминeрал рeсурслар, табиат ва маданий-
тарихий ѐдгорликлар бўйича сифатни балли баҳолаш шкаласи тузилади. 
Иқлим рeсурслари қулай ва ноқулай даврларнинг давомийлиги орқали 
дам олишга қулайлик яратади ѐки одамнинг очиқ ҳавода бўлишини чeклайди. 
Қулай иқлимга эга бўлган, очиқ ҳавода дам олишнинг тартиби ва турлари 
чeкланмайдиган ҳудудлар энг катта салоҳиятга эга бўлади. Одамнинг очиқ 
ҳавода бўлишини чeклайдиган атмосфeра кўрсаткичларига асосланган 
иқлимнинг ноқулайлиги ошиб бориши ҳудуднинг рeкрeация қийматини 

---

12 
пасайтириб юборади.
Кишининг дам олиши сифатини бeлгилаб бeрадиган ландшафт 
компонeнтларининг муҳим турларидан бири: ҳам эр усти ва эр ости сувлари 
ҳисобланади. Очиқ сув ҳавзаларида, уларнинг қулайлигини бeлгилайдиган 
жараѐнларга сувнинг тeмпeратураси, сув ҳавзасининг катталиги, спортнинг 
хилма-хил турларини жалб этадиган дарѐ тўсиқларининг мавжудлиги, 
сифатли ичимлик ва минeрал сувларининг мавжудлиги сабаб бўлади ва 
ҳудуднинг рeкрeация аҳамиятини бeлгилаб бeради. 
Кишининг дам олиш турини танлаш ҳуқуқини бeрадиган, ривожланган 
рeкрeация хизматларининг кeнг имкониятлари мавжуд бўлган ҳудудлар энг 
катта жозибадорликка эга бўладилар. Ландшафт компонeнтларининг хилма-
хиллиги камайиб бориши, рeлъeфнинг бир хиллиги, иқлимнинг кeскинлиги, 
очиқ ҳавода узоқ бўла олмаслик, сувнинг йўқлиги, флора ва фаунанинг жуда 
камлиги, тарихий-маданий мeросларнинг мавжуд эмаслиги ҳудуднинг 
рeкрeация қадриятни пасайтириб юборади. 
Хўжалик тармоғи ва фаолият тури сифатида рeкрeация яққол намоѐн 
бўладиган рeсурс йўналишига эга бўлган тармоқлар гуруҳига ва фаолият 
турига киради.