Министерство высшего и среднего специального образования республики узбекистан

Baholashning psixologik usullari noan’anaviy attestatsiyaning yana bir turi hisoblanadi. Bunda malakali psixologlar maxsus testlar orqali xodimlarda u yoki bu sifatlarning naqadar rivojlanganligini aniqlaydilar. Ushbu usulda an’anaviy attestatsiyadan farqli o’laroq, natijalar (egallab turgan lavozimida samarali faoliyat yuritayotganligi) emas, balki xodimning salohiyati aniqlanadi. Kompaniya va firmalarda bu usul asosan bo’lajak rahbarlardagi etakchilik sifatlarini aniqlashda ishlatiladi.

O’zini tutishning kutilayotgan modeli shkalasi. Ba’zan BARS texnikasi ham deb yuritiladigan ushbu usul rahbar tomonidan baholanayotgan xodimning muayyan sifatini tanlashni talab etadi. Masalan, attestatsiya qilinayotgan xodimning rahbari „Stressga bardosh berish qobiliyati” ustunida mazkur savolga javoblardan birini tanlashi kerak bo’ladi. Ya’ni „Men mazkur xodim stress sharoitida o’zini quyidagicha tutadi, degan fikrdaman” jumlasi bilan boshlanadigan javob variantlaridan biri tanlanadi:

Vazminligini saqlab qoladi - 5

Kayfiyati tushadi - 4

Jahdi chiqadi - 3

Betartib ish tutadi - 2

O’zini nazorat qila olmay qoladi - 1

Attestatsiya maqsadlaridan kelib chiqqan holda uning ikki tarkibiy qismini farqlash kerak:

• 
  mehnatni baholash;
  
• 
  personalni baholash.
  

Mehnatni baholash personal mehnatining real mazmuni, sifati, hajmi va intensivligini rejalangani bilan taqqoslashni nazarda tutadi. Bu rejalar odatda yillik va joriy rejalar, dasturlar, texnologiya shartlarida aks ettirilgan bo’ladi. Mehnatni baholash mehnat:

• 
  miqdori;
  
• 
  sifati;
  
• 
  intensivligini aniqlashga xizmat qiladi. Personalni baholashdan maqsad esa xodimning u shug’ullanayotgan faoliyat turi vazifalarini bajarishga tayyorligi darajasini aniqlash, shuningdek uning martabasi istiqbolini baholash uchun shaxsiy qobiliyati imkoniyatlarini aniqlashdir.
  

Hozirgi vaqtda kompaniya va firmalarda har bir ish o’rni uchun ichki standartlar ishlab chiqilgan. Ularda korxonalarda u yoki bu ixtisoslik bo’yicha ishchi, xizmatchi, mutaxassis qaysi amaliy va shaxsiy sifatlarga ega bo’lishlari kerakligi aniqbelgilab qo’yilgan (10.7- rasm).

Yuqoridagi talablardan kelib chiqqan holda, mutaxassislar attestatsiyasini tashkil etishga batafsilroq to’xtaylik.

Eng avvalo, ixtisosliklar faoliyatini baholashning asosiy mezonlariga aniqlik kiritish lozim bo’ladi. Amaliyotda ular asosan quyidagilardan iborat ekanligi ma’lum:

• 
  ixtisosligi bo’yicha malaka;
  
• 
  ijodiy faollik;
  
• 
  xizmat vazifalari hajmi, sifati va tezkorligi;
  
• 
  mehnat jamoasida qulay muhit yaratish qobiliyati;
  
• 
  intizomliligi;
  
• 
  bajaradigan ishining murakkabligi va hajmi;
  

• 
  ijtimoiy faolligi;
  
• 
  mutaxassis mehnat samaradorligiga ta’sir ko’rsatuvchi boshqa amaliy, maxsus va shaxsiy sifatlari.
  

Mutaxassisning ixtisosligi bo’yicha malakasi quyidagi omillar bo’yicha baholanadi:

• 
  maxsus ma’lumotdarajasi;
  
• 
  mazkur xizmat vazifasidagi ish tajribasi;
  
• 
  ixtisosligi bo’yicha ish tajribasi;
  
• 
  korxona uzluksiz ta’lim tizimida umumiy va maxsus bilimlarini oshirishi;
  
• 
  ushbu korxonadagi ish staji (bu mutaxassisning ishlab chiqarish xususiyatlari va sharoitlaridan xabardorligi darajasini ko’rsatadi);
  
• 
  malaka oshirishi davriyligi (mutaxassis bilim va ko’nikmalari hozirgi davrda tez eskirib qolishini hisobga olgan holda kamida 5 yilda bir marta yangilab turilishi kerak).
  

Mutaxassisni baholash mezonlarini ikki guruhga birlashtirish mumkin:

1.