Министерство высшего и среднего специального образования республики узбекистан

Shaxsiy vaqtbay ish haqi to’lashda ish haqini rejalashtirish va hisoblash alohida xodimlar uchun amalga oshiriladi.

Jamoa vaqtbay ish haqi to’lashda butun bo’linma (brigada, sex, uchastka) jamoasi mehnatiga haqto’lanadi. Jamoa ish haqi ana shu bo’linma a’zolari o’rtasida har bir xodimning mehnat ulushi koeffitsienti bo’yicha taqsimlanadi.

Mehnatga pirovard natija bo’yicha haq to’lash ish haqi miqdorini ishlab chiqarish pirovard natijalari bilan bevosita bog’lash, umuman ish haqi to’lashda uyg’unlikka erishish imkonini beradi. Ushbu usul xodimlarning, mehnatning pirovard natijalaridan, mehnat mikdori va sifatidan manfaatdorligini kuchaytiradi. Chunki ish haqi faqat sotilgan mahsulot uchun to’lanadi. Bunda mehnatga haqto’lash miqdori biron-bir ravishda cheklanmaydi, u faqat ishlab chiqarilgan va bozorda sotilgan mahsulot hajmiga, mahsulot narxiga bog’liq bo’ladi. Kompaniya va firmalar xususiyatlariga qarab, ishlab chiqarish pirovard natijalarini aniqlash uchun quyidagi ko’rsatkichlar mezon bo’la oladi:

• 
  mahsulot sotishdan tushgan mablag’ (tovar mahsulot hajmi, sotuv hajmi);
  
• 
  mahsulot sotishdan olingan daromad (yalpi daromad, ho’jalik hisobidagi daromad, sof daromad);
  
• 
  mahsulot sotishdan olingan foyda (balans- foyda, sof foyda);
  
• 
  mahsulottannarxi (bevosita xarajatlar).
  

So’nggi yillarda mehnatga haq to’lashning tarifsiz tizimi ham keng yoyilmokda. Bu tizimga quyidagilar xosdir:

• 
  xodim ish haqi miqdorining jamoa ish natijalariga muvofiq shakllanadigan ish haqi jamg’armasi bilan mustahkam bog’likligi;
  
• 
  har bir xodimga doimiy (nisbiy) koeffitsientlar berish. Bu koeffitsientlar xodim malakasini ifoda etadi hamda xodimning yoki bir guruh xodimlarning avvalgi faoliyati to’g’risidagi ma’lumotlar asosida umumiy mehnat natijalariga qo’shgan shaxsiy mehnat ulushini belgilaydi;
  
• 
  har bir xodimga faoliyati joriy natijalari bo’yicha mehnat ishtiroki koeffitsienti berish.
  

Mehnatga haq to’lashning shartnoma usuliki ham tarifsiz tizimga kiritish mumkin. Bunda ish beruvchi xodimni ishga yollar ekan bajarilgan muayyan ish uchun muayyan ish haqi belgilanishi bo’yicha o’zaro shartnoma tuzadi.

Ish haqi miqdorini komissiya tomonidan aniqlanishini ham tarifsiz usulning turi deyish mumkin. Bu holda bajarilgan ish hajmi, bunga sarflangan ish vaqti, soat, kun ish beruvchi tomonidan tayinlangan komissiya tomonidan aniqlanadm. Shundan so’ng mehnat bozorida bu turdagi ishga to’lanayotgan haq mikdori hisobga olinib, xodim mehnatiga ish haqi beriladi.

Mehnatning mmqdori va sifatini baholaidga asoslangan mehnatga haq to’lashning shakl va usullari personal ish haqi tarkibidan kelib chiqadi.